“Het oorspronkelijke ontwerp van Doel 1 en Doel 2 hield geen rekening met het risico van een aardbeving.”[1]

Het recente nieuws over de ontdekking van duizenden scheurtjes in de reactorvaten van Doel 3 en Tihange 2 staat haaks op de goednieuwsshow rond kernenergie die de nucleaire sector en haar sympathisanten in politiek en media gewoonlijk brengen. Voor het eerst in lange tijd werden publiekelijk grote vraagtekens geplaatst bij de veiligheid van onze kerncentrales en bij het management van de exploitant en de nationale nucleaire controleorganisatie[2]. Veel mensen geloven nog steeds dat kernenergie het toppunt van menselijk vernuft is, dat het een goedkope, stabiele en veilige energiebron is. Maar is het algemene geloof in de superioriteit van de nucleaire technologie niet aan het wankelen gebracht nadat de Belgische nucleaire regulator zich genoodzaakt zag Doel 3 en Tihange 2 buiten werking te houden teneinde een grondige controle te kunnen starten naar de scheurtjes?

 

Het nut van verder te kijken dan de lasnaad lang is

 Tot voor kort werden we wijs gemaakt dat kernenergie absoluut noodzakelijk blijft voor onze continue energievoorziening. Zonder kernenergie zou het licht uitgaan.

De realiteit is dat ’s lands veiligheid het noodzakelijk maakt dat kerncentrales met constructiefouten en verouderingsproblemen moeten stilgelegd worden, m.a.w. dat kernenergie zelf mogelijk de lamp kan laten uitgaan. De fascinatie voor de quasiperfectie van de gesofisticeerde kerntechnologie wordt geïllustreerd door het feit dat de scheurtjes anno 2012 ontdekt werden door even buiten de lijntjes van de internationale regelgeving te kleuren, door eigentijdse meetapparatuur te gebruiken en verder te kijken dan enkel de zones van de lasnaden en koppelingspunten.

 

Gebeurtenissen vroeger en nu doen pertinente vragen rijzen

Juli 1972:

In het blad Atoomenergie verklaart ex-topman M.C. Van Veen van de Rotterdamse Droogdok Maatschappij dat de bouw van het reactorvat voor de kerncentrale van Borssele (Nederland) maanden vertraging heeft opgelopen. Van Veen:“De belangrijkste reden is gelegen in de analyse van de ‘onderplatteringsscheurtjes’. Tijdens de productie van het vat werd bekend dat in Duitsland scheurtjes waren ontdekt onder de roestvrij stalen bekleding van hetzelfde materiaal als voor het Borssele-vat is toegepast. […] De gevoeligheid van het gebruikte staal voor dit type beschadiging was onbekend; de eruit voortkomende scheurtjes konden met de tot voor enige maanden gebruikelijke onderzoekstechnieken niet gedetecteerd worden.” Van Veen legt verder uit dat hierdoor de veiligheid en de bedrijfszekerheid van reactoren zelfs onder extreme omstandigheden niet in het gedrang komen, “mits de scheurtjes binnen bepaalde dimensionale grenzen liggen.” Het artikel maakt niet duidelijk of het probleem van de scheurtjes werd opgelost[3].

05/01/1980:

De krant De Morgen bericht over scheurtjes die eind 1979 gedetecteerd werden in de in- en uitlaatstukken bovenaan de reactorkuipen van Doel 3 en Tihange 2. Eind jaren zeventig stond Willy De Roovere, de huidige directeur-generaal van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC), als Electrabel-diensthoofd van Doel 3 aan de leiding van de constructie en opstart van deze nucleaire eenheid[4]. Doel 3 startte in 1982 op, Tihange 2 in 1983. Anno 2012 geeft het FANC toe – na zelf een duik in de eigen papieren archieven te hebben genomen – dat er toen “onregelmatigheden” werden vastgesteld.

20/08/1998:

Er worden scheurtjes vastgesteld in het reactorvat van Tihange 1. Zes maanden later bestelt Electrabel nieuwe onderdelen. Tegen de zin in van de toenmalige regulatoren (de ministeries van volksgezondheid en arbeid) werd de nucleaire eenheid in afwachting van de herstelwerkzaamheden niet stilgelegd[5].

28/10/2011:

Electrabel overhandigt zijn eindrapport over de stresstesten van de kerncentrales in Doel en Tihange aan het FANC[6]. De stresstesten hadden als onderwerp het herbekijken van de robuustheid van de nucleaire infrastructuur tegenover extreme externe fenomenen zoals vliegtuigval, overstromingen en aardbevingen; de stresstesten onderzochten dus niet de interne veroudering of constructiefouten van de kerncentrale. De stresstesten bekeken niet de aanwezigheid van scheurtjes in het basismateriaal. Het FANC analyseert het eindrapport en besluit dat de kerncentrales van Doel en Tihange zonder risico kunnen weerstaan aan extreme externe omstandigheden en dat ze de essentiële veiligheidsfuncties kunnen garanderen[7].

Mei 2012:

Onafhankelijke deskundigen maken in opdracht van Greenpeace een analyse van de stresstests. Hun conclusie: Doel 1 en 2 en Tihange 1 moeten onmiddellijk worden gesloten[8].

Eind juni 2012:

Tijdens een periodieke onderhoudsbeurt van Doel 3 geven metingen met eigentijdse ultrasone meetsondes talrijke indicaties voor de aanwezigheid van scheurtjes in het metalen basismateriaal, in het bijzonder in de ring onderaan het reactorvat[9]. Door deze vaststelling besluit men Doel 3 stil te houden tot minstens 31 augustus 2012 en de splijtstof uit de reactor te ontladen[10]. Het FANC is op de hoogte van dit feit maar brengt de informatie nog niet in de openbaarheid.

04/07/2012:

De Belgische regering beslist om de oudste kernreactor, Tihange 1, nog tien jaar langer (tot 2025) in werking te houden, naar verluidt om de energiebevoorrading in het land permanent te kunnen garanderen; Tihange 1 werd in 1975 in gebruik genomen.

16/07/2012:

Er wordt gestart met bijkomende controles van de reactorkuip van Doel 3 om meer informatie in te kunnen winnen; de door Electrabel ingeschakelde firma gebruikt nu andere meettoestellen die reeds vroeger hun diensten hebben bewezen[11]. Dit werpt de vraag op of deze toestellen gevoeliger zijn dan de ultrasone meetsondes.

26/07/2012:

Het FANC publiceert op haar website voor het eerst het nieuws van de ontdekte scheurtjes in Doel 3; het zou gaan om “laminaire fouten. Deze lopen parallel met het oppervlak en vormen theoretisch geen gevaar want normaal niet onderhevig aan spanningen.”[12]

10/08/2012:

Kranten pikken het nieuws op. Aan de krant De Morgen verklaart FANC-woordvoerster Karina De Beule dat de scheurtjes “pas echt bij een incident gevaarlijk worden. Bij een aardbeving of overstroming zou de druk te groot kunnen worden.” En: “Het FANC zal bij de geplande jaarlijkse controle van Belgische kerncentrales alle reactorvaten testen met het ultrasoon apparaat. Dus ook de centrales waarbij het vat niet werd gemaakt door Rotterdam Drydocks.”[13]–[14]

16/08/2012:

Op 16 augustus wordt kernreactor Tihange 2 stilgelegd om een geplande onderhoudsbeurt te ondergaan[15].

23/08/2012:

In een interview met de krant De Morgen zegt de FANC-directeur-generaal Willy De Roovere zich niet meer zo goed te herinneren wat er in 1979 gaande was met scheurtjes in Doel 3. In een interview met VRT zegt FANC-woordvoerster Karina De Beule dat de “oude” scheurtjes van 1979 van een ander type waren dan deze van 2012, en ook op een andere plaats werden aangetroffen. Begin jaren tachtig werden volgens haar de nodige maatregelen geïmplementeerd en uitgevoerd om tot een veilige toestand te komen[16]–[17].

25/09/2012:

De Gentse gemeenteraad vraagt Nederland om de kerncentrale van Borssele – op 50 km van Gent – preventief stil te leggen en degelijk te controleren. De stadsraad zegt in de motie bezorgd te zijn dat er in de nabije toekomst geen inspecties van het reactorvat zullen gebeuren met ultrasone meetsondes. Gent vraagt ook dat de Nederlandse overheid onafhankelijke internationale experts de inspectiegegevens laat nakijken. Minister Verhagen reageert dat er geen enkele aanleiding is om Borssele stil te leggen aangezien er ander staal voor het vat gebruikt is. Volgens metaalexperts hoeft het gebruik van ander metaal niet per definitie te betekenen dat dit een betere keuze is.[18]

28/09/2012:

Omdat het reactorvat van Tihange 2 net als dat van Doel 3 geleverd werd door scheepsbouwer Rotterdamse Droogdok Maatschappij, start in september een controle met ultrasone meetsondes. Bij deze revisie van Tihange 2 worden er gelijkaardige “foutindicaties” gevonden als deze van Doel 3. Deze vaststelling wordt op niveau 1 van de INES-schaal ingedeeld (“onregelmatigheid”). In afwachting van een grondige analyse wordt de reactor voor onbepaalde tijd buiten werking gehouden[19]. De precieze oorzaak van deze indicaties is niet meer te achterhalen, maar de fouten kunnen zijn ontstaan onder invloed van waterstofgas tijdens de productie van het reactorvat[20].

12/10/2012:

Het FANC klasseert de situatie met de scheurtjes in Doel 3 voorlopig als een “onregelmatigheid”. Electrabel neemt nog tot eind november 2012 de tijd voor bijkomende analyses. De reactoren zouden slechts worden opgestart wanneer duidelijk is dat deze geen nadelige gevolgen hebben voor de veiligheid van de installatie. Uit voorlopige resultaten blijkt dat de bekleding van de reactorwand van Doel 3 intact is, maar dat in de onderliggende reactorwand van zowel Doel 3 als Tihange 2 gelijkaardige foutindicaties aanwezig zijn. Wellicht zijn ze ontstaan door de aanwezigheid van waterstofgas in het metaal tijdens de productie van de reactorkuip[21].

30/10/2012:

Nadat een mogelijke herstart van Tihange 2 en Doel 3 werd uitgesteld tot half januari 2013, moet Electrabel nu bewijzen dat de ontdekte haarscheurtjes niet groter zullen worden. Daarna zal FANC het dossier bestuderen dat Electrabel dienaangaande opstelt. Een finale evaluatie wordt in de loop van januari 2013 verwacht[22].

 

Waarom kwam het FANC niet vlugger naar buiten met het nieuws over de scheurtjes?

De vraag kan worden gesteld waarom het FANC pas na de beslissing over Tihange 1 met de recente vondst van duizenden scheurtjes in Doel 3 heeft uitgepakt. Zou de verlenging van de levensduur van Tihange 1 met tien jaar er niet zijn gekomen indien de regering weet had van het onderzoek naar de nieuw gedetecteerde scheurtjes? Heeft het FANC bij het nemen van deze beslissing niet kunnen weerstaan aan de druk van GDF-Suez/Electrabel om hun installaties te blijven uitbaten? En waarom werden de eigentijdse ultrasone meetsondes niet eerder gebruikt bij de tienjaarlijkse revisies, zoals in Frankrijk wel gebeurt?

 

Nood aan kernindustrieonafhankelijk onderzoek

Om de betrouwbaarheid van de revisies en audits die door de kernindustrie zelf worden uitgevoerd, te kunnen evalueren is tegenexpertise van onafhankelijke deskundigen nodig. De inspectie van Doel 3 werd uitgevoerd door de gespecialiseerde firma Intercontrôle die behoort tot de Franse AREVA-groep.

 

AREVA noemt zich wereldleider in kernenergie en de enige marktspeler die in alle industriële activiteiten van de nucleaire sector aanwezig is. AREVA is actief in de ontginning van uranium, de bouw van kernreactoren en in de ondersteuning van de veiligheid van kerncentrales. Intercontrôle volgt de internationale ASME XI norm die voorschrijft dat enkel de zones rond de lasnaden moeten worden gecontroleerd. De opvolging van de inspectie gebeurde door de keuringsinstantie AIB Vinçotte. Het nazicht van de volledige wand van het reactorvat met de ultrasone meettoestellen werd in opdracht van Electrabel uitgevoerd door een Franse firma. Volgens het FANC is de evaluatie die het FANC en Bel V, een filiaal van het FANC, uitvoert,“onafhankelijk”[23]. Het feit dat het FANC uit het Electrabel-rapport over de stresstesten besluit dat de kerncentrales van Doel de veiligheidsfuncties zouden kunnen garanderen, doet twijfel rijzen over de onafhankelijkheid van het FANC. Volgens VUB-professor nucleaire veiligheid Gilbert Eggermont blijft, bij gebrek aan een Europees controleorgaan, in de praktijk de nadruk liggen op zelfevaluatie door Electrabel, de enige exploitant van de Belgische kerncentrales[24].

 

Wat kunnen de gevolgen zijn van de scheurtjes in het reactorvat?

Volgens het FANC is de “herstelling van het reactorvat praktisch onmogelijk en niet te verkiezen omdat wordt gevreesd dat hierbij allicht nieuwe interne spanningen in de wand van het reactorvat gaan optreden, wat absoluut te vermijden is.

Een vervanging van het vat is uiterst moeilijk (hoge stralingsdosis …) en heeft wereldwijd nog nooit plaatsgevonden in een kerncentrale.”[25]

 

De reactorkuip van een kerncentrale staat onder enorme stress als gevolg van de thermische belasting en de constante neutronenbombardementen. Deze laatste hebben de eigenschap dat ze de structuur van materialen kunnen wijzigen. Zo zorgt de heel sterke neutronenflux voor het broos worden van het staal van het reactorvat. Haarfijne scheurtjes ontstaan in de interne binnenstructuur van het staal die geleidelijk aan uitbreiden en uiteindelijk kunnen leiden tot een breuk van het reactorvat. Zoals eerder aangegeven in dit artikel werden er reeds in 1979 scheurtjes in het vat van Doel 3 gedetecteerd, nog voor de kernreactor operationeel werd. Het risico is reëel dat door het verder in bedrijf houden van de reactor en dus de voortdurende blootstelling aan de onvermijdelijke neutronenbombardementen, de scheurtjes verder escaleren.[26]–[27] In de woorden van VUB-professor Gilbert Eggermont: “Een breuk van het stalen vat dat de reactorkern met koelwater omvat, kan leiden tot een hete smelt van een mix aan radioactief zwaar metaal, die zelfs door de dikke betonnen grondplaat kan dringen. Dit scenario kan ondergrondse stoomexplosies in het grondwater veroorzaken – een verspreidingsweg voor radioactiviteit die tot nu toe nog niet in acht is genomen in de bestaande noodplanning.”[28]

 

Zijn de Belgische kerncentrales veilig?

Een citaat uit de informatie van het Nucleair Forum, organisator van grote propagandacampagnes voor kernenergie:“In bijna 40 jaar tijd deed er zich in België geen enkel ongeval voor. Dat is te danken aan de verschillende beveiligingsaspecten die eigen zijn aan het design van onze kerncentrales en aan een doorgedreven veiligheidscultuur bij de uitbaters. Verschillende audits van internationale controleorganen hebben onze kerncentrales bij de veiligste van de wereld geklasseerd. Bovenop die internationale controles worden onze installaties ook gecontroleerd door het FANC.”[29]

 

Nochtans vermeldt het 2011-Electrabel-rapport over de weerstandstesten (blz. 50) dat hoewel Doel 1 en 2 bij hun bouw en ingebruikname als ‘aardbevingsvrij’ werden beschouwd, “er bij het oorspronkelijke ontwerp van Doel 1 en 2 geen rekening werd gehouden met het risico op een aardbeving.”[30]

 

In tegenstelling tot de bewering van het Nucleair Forum over het niet voorkomen van ongevallen, lekt er reeds zes jaar radioactief besmet water uit het desactiveringsbad waarin gebruikte nucleaire brandstof van de kerncentrale van Tihange tijdelijk wordt gelegd om af te koelen. Volgens Electrabel heeft dit lek geen enkele invloed op de werknemers en het milieu. Greenpeace vroeg zich af waarom het probleem na zes jaar nog steeds niet is opgelost.[31]

Een week nadat de Belgische regering besluit om de gebruikstermijn van het reactorpark te verlengen, wordt bekendgemaakt dat Tihange 1 het milieu vervuilt. Ir. Henk van der Keur, chemisch ingenieur en kernenergie-expert bij Stichting Laka, verklaart: “Uit een opslagbassin bij deze gammele en oudste Belgische kernreactor lekt al tien jaar 2 liter radioactief besmet water per dag in de Maas. Dit bassin, met een capaciteit van 1500 kubieke meter, werd eerder gebruikt voor het tijdelijk opslaan van gebruikte kernbrandstof. Het bassin bestaat uit gewapend beton, afgedekt door aan elkaar gelaste roestvrij stalen platen. Deze lasnaden vertonen microscheurtjes die verantwoordelijk zijn voor het lek. Niemand kan de precieze plek detecteren. Het FANC bagatelliseert het fenomeen maar het valt niet uit te sluiten dat de microscheurtjes zich kunnen transformeren in grotere scheuren, zeker wanneer ze zich onderaan het bassin bevinden. Maar ook de kernreactor zelf kampt met verouderingsproblemen. Deze zijn heel moeilijk op te sporen en komen vaak pas aan het licht wanneer ze tot een fatale breuk van cruciale componenten leiden. Langer openhouden van Tihange 1 is dan ook totaal onverantwoord; in een straal van 30 kilometer rond Tihange wonen ruim 840.000 mensen.”[32]

 

Volgens Wim C. Turkenburg, hoogleraar milieuwetenschappen aan de Universiteit van Utrecht, leert de kernramp in Fukushima ons dat de rampenzone rondom een kerncentrale een straal van zo’n 80 kilometer zou moeten hebben, in tegenstelling tot de zone van 10 tot 40 kilometer die aangehouden wordt in Tihange.[33] Bovendien is er geen officieel veiligheidsoverleg tussen Nederland en België en worden er geen rampenscenario’s geoefend op de drietalengrens.[34]

 

Stuiptrekkingen van een in verval verkerende industrie

Voor het verder in bedrijf willen houden van heel oude kerncentrales zijn er verschillende mogelijke verklaringen. Wereldwijd is er door de economische crisis een trend om oude kerncentrales langer dan de voorziene gebruikstermijn open te houden. De kosten voor de bouw van nieuwe kerncentrales stijgen voortdurend en een aantal aanbouwprojecten werden stilgelegd. Verder heerst er ook nog steeds een ongebreideld geloof in het technisch kunnen aanpakken en verhelpen van complexe problemen die zich (zullen) voordoen. En er is een algemeen verbreid blind geloof in experts, vooral in deze die werkzaam zijn binnen de maatschappelijk gevestigde nucleaire industrie.

 

Het licht gaat niet uit als er een duidelijke keuze wordt gemaakt voor alternatieven

Maar al te lang heeft de nucleaire sector en haar sympathisanten de angst opgewekt dat het licht zou uitgaan zonder kerncentrales. Een zelfvoorspellende profetie. Door vast te houden aan kernenergie en de wet op de kernuitstap voortdurend in vraag te stellen, werd jarenlang een ongunstig klimaat gecreëerd voor investeringen in hernieuwbare energiesystemen. In tegenstelling tot wat men beweerde vormen biomassa, waterkrachtkoppeling, getijden, zonne- en windenergie – samen met stimulansen voor energiebesparing – een enorm potentieel; enkele stevige maar realistische maatregelen volstaan om vier terawattuur – het equivalent van de productie van een kleine kerncentrale – te besparen.[35] Er zijn voldoende scenario’s die aantonen dat de uitstap uit kernenergie op een mens-, milieu- en klimaatsparende manier technisch en economisch haalbaar is.[36]–[37] Enkel de politieke wil is nodig om hiervoor te kiezen. Projecten van hernieuwbare energie vertonen wereldwijd een exponentiële groei, terwijl de kernenergiesector, die uiteindelijk alleen maar kon ontstaan en floreren door jarenlange massale overheidssubsidies, onder meer voor onderzoek en ontwikkeling, nu duidelijk op de terugweg is. Moeten we ons dan laten manipuleren door de stuiptrekkingen van de kernenergiesector die probeert winst te maken uit het in werking houden van hopeloos verouderde kerncentrales?

 

Staatssecretaris doorprikt de mythe van goedkope kernenergie

Tijdens het Energy Forum van 14 en 15 november 2012 in Brussel verklaarde de staatssecretaris voor Energie, Melchior Wathelet, dat het een illusie is om te denken dat kernenergie veel goedkoper zou zijn dan andere energiebronnen. Wathelet: “We hebben becijferd dat het maar liefst 600 miljoen euro per megawatt aan noodzakelijke investeringen zal kosten – vooral in veiligheid – om de kerncentrales tien jaar langer open te houden.” Behalve voor het Nucleair Forum was het voor alle deelnemers aan het debat een uitgemaakte zaak dat kernenergie in België afgebouwd dient te worden.[38]

 

Friends of the Earth vindt het aangewezen om op een weloverwogen manier de afbouw van kernenergie te realiseren, in plaats van onverwacht geconfronteerd te worden met stroomonderbrekingen als gevolg van het onvoorspelbaar gesputter van Belgische kerncentrales waarvan de aanvankelijk voorziene gebruikstermijn overschreden is.

Friends of the Earth is voorstander van een gefaseerde afbouw van kernenergie in België, minstens volgens het overeengekomen tijdsschema in de oorspronkelijke wet van 2003 op de kernuitstap. Doel 1 en Doel 2 worden best onmiddellijk gesloten. Het besluit van de regering om Tihange 1 tien jaar langer open te houden, moet onmiddellijk teniet worden gedaan. Inspecties van alle Belgische kernreactoren op constructiefouten, scheurtjes en metaalmoeheid door corrosie moeten zo vlug als mogelijk plaatsvinden, en niet tot 2014 worden uitgesteld.

 

Lieve De Kinder

Willem Van den Panhuysen

 

 

Lieve De Kinder is sedert 1992 vrijwilliger bij Voor Moeder Aarde vzw, nu Friends of the Earth Vlaanderen en Brussel. Ze werkt(e)  in deze vereniging vooral rond inheemse volkeren, duurzame energie, geweldloze conflicthantering en was ook sterk betrokken bij de oprichting eind 1999, van het Gents Ecologisch Centrum. Ze is eindredactrice van het Friends of the Earth Bulletin. Ze is sedert 1993 volgens haar mogelijkheden ook betrokken bij Wervel, en vertegenwoordigde Voor Moeder Aarde en later Friends of the Earth in de landbouwwerkgroep van VODO (Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling). Haar betrokkenheid bij Aardewerk komt voort uit haar eigen zoeken naar de diepere wortels van de ecologische crisis.

 

Willem Van den Panhuysen is redactielid van het Bulletin van Friends of the Earth Vlaanderen en Brussel vzw. Als wereldwinkelier raakte hij in de jaren ’90 geïnteresseerd in de campagnes van de vzw Voor Moeder Aarde. Sinds eind 2003 werd hij actief in de werkgroep rond verarmd uranium van deze vzw. Nadat er een internationale campagne voor een verbod op wapens met verarmd uranium was gestart, richtte de werkgroep samen met een paar Belgische NGO’s de Belgische Coalitie ‘Stop uraniumwapens!’ op. Daar was hij actief in het schrijven van wetenschappelijk onderbouwde artikels en in het informeren van Belgische parlementairen. Het lobbywerk leidde tot de goedkeuring van een eerste nationale wetgeving die elk gebruik in België van verarmd uranium in wapens verbiedt. Aangezien verarmd uranium ontstaat bij productie van verrijkt uranium (nodig om kerncentrales draaiende te houden) vond hij het noodzakelijk een kritisch commentaar te schrijven over de Belgische kernenergie.