Beste lezer(es),

Beste Aardewerk(st)er,

In deze Aarde-Werk-Brief laten we vooreerst een stem uit de sociale ecologie aan het woord. In een interview dat Christophe Léon met Daniel Tanuro mocht hebben, komt de correlatie van de klimaatproblematiek en de sociaaleconomische ordening die het kapitalisme schraagt, uitgebreid aan bod. Dezelfde mechanismen die het milieu verminken en de rijkdom van de planeet uitputten, liggen ook aan de basis van sociale wanverhoudingen en reduceren menselijke arbeid tot koopwaar. Vandaar dat een ‘vergroende’ heruitgave van het kapitalisme, die op beleidsniveau en in economische kringen overheersend is, geen opening biedt voor een levensbevestigende wereld.

Volgens Daniel Tanuro is een structurele verandering van ons sociaaleconomische patroon een noodzakelijke voorwaarde om uit de impasse te geraken. Dit is de inzet van het ecosocialisme.

Ook de volgende bijdragen die u kunt lezen, zijn geschreven vanuit de zoektocht naar een economisch en financieel handelen dat recht doet aan de menselijke waardigheid, individueel en collectief.

Thomas Decreus recenseert de Nederlandse vertaling van het briljant geschreven boek Das Gespenst des Kapitals van Joseph Vogl, een bestseller in Duitsland met een indringende analyse van de geldeconomie die zich voornamelijk in de tweede helft van de 20ste eeuw ontwikkeld heeft. Vogl roept op tot een onttovering van de, met een aura van wetenschappelijkheid, geformuleerde en wijdverspreide grondovertuigingen inzake economie en geld die eerder als dogmatische credo’s fungeren voor een in wezen irrationele en diabolische dynamiek van het op hol geslagen financiewezen.

Met Walter Lotens verleggen we vervolgens onze aandacht op een beweging in de huidige Cubaanse samenleving waarin de herstructurering van de economie via coöperatief ondernemerschap mogelijk een hoopvolle kentering inluidt. Deze handelsvorm, in variaties, is ook in het Westen bekend, maar vertegenwoordigt eerder een kleine fractie van het ondernemerslandschap.

Weinig bekend is het feit dat Rudolf Steiner zich in de eerste helft van de 20ste eeuw intensief bezig gehouden heeft met maatschappijleer en economische theorie. Hij heeft zijn visie samengevat onder de noemer soziale Dreigliederung. Paradoxaal lijkt het wel dat spijts het sedert de Verlichting steeds meer vorm gekregen ideaal van de vrijheid, ook een groeiend aantal mensen de ervaring hebben in een sterk verordenende maatschappij opgesloten te zijn met een ondoorzichtige overregulering van overheidswege en beperking van mogelijkheden voor de burger. De sociale driegeleding viseert het hele maatschappelijke leven te laten berusten op de zelfbeschikking van de mens. Dit kan uiteraard slechts gepaard gaan met een breder bewustzijnsniveau. John Hogervorst legt uit hoe deze grondgedachte belichaamd wordt in de drie geledingen van het maatschappelijke leven: vrije geestesleven of cultuur, politiek en economie. Iedere geleding correleert met een ideaal van de Verlichting en wordt samengevat als volgt: vrijheid in het geestesleven, gelijke kansen en rechten op politiek niveau en solidariteit inhet economische handelen. Deze driegeleding staat garant voor een herijking van het sociale verkeer.

In de lijn van de sociale driegeleding moet de economie dienstbaar zijn aan de reële behoeften van de mens. Dit staat meteen haaks op de vrije markteconomie van het kapitalisme gedreven door de waan van de groei en het creëren van nieuwe, vaak ook artificiële, behoeften. Arjen Nijeboer belicht wat een associatieve economie in de geest van Rudolf Steiner inhoudt. Zij brengt mensen samen, in kleine entiteiten, waarin zij als producenten en consumenten op een verantwoorde wijze gezamenlijk beslissingen nemen op het gebied van teelt, vervaardiging, verspreiding en verbruik van goederen, en tegen welke prijs. Door het feit dat in een associatieve economie producenten en consumenten dichter bij alle processen betrokken zijn, wordt de vervreemding tegengegaan die in de eigentijdse markteconomie zo kenmerkend is, zowel op het niveau van de geleverde arbeid als op dat van de verbruikte koopwaar. Deze verhouding biedt een alternatief voor zowel kapitalisme als bureaucratisch socialisme.

Hoe kan vanuit een boeddhistische inspiratie naar ondernemerschap gekeken worden? Kees Klomp geeft ons in zijn artikel over maatschappelijk meedogend ondernemen een glimp van wat een vernieuwende economie met hart voor mens, maatschappij en milieu zou inhouden. Een dergelijke verhouding zal eerder vanuit de vorming van synergieën vertrekken dan vanuit een rekenend denken dat eigen leven gaat leiden, en vanuit het begrip ‘competitie’ met zijn veruitwendiging, voornamelijk in de Derde Wereld, in talloze vormen van agressie en geweld. De thans dominante modellen van economisch handelen floreren slechts door onderwerping om het tomeloos verlangen naar groei in de praktijk om te zetten.

Steeds meer mensen tonen belangstelling voor versobering en een krimpeconomie. Dit is een hoopvol teken. Nick Meynen geeft een verslag van de in september 2014 in Leipzig gehouden conferentie over vraagstellingen en oriëntaties van een krimpeconome.

Emy ten Seldam stelt in haar bijdrage de ontwapenende vraag of de samenleving van de toekomst denkbaar is zonder geld. Het veronderstelt allicht de opheffing van de dichotomie tussen waarden in het persoonlijke leven en deze in het maatschappelijke verkeer en dit kan slechts gebeuren vanuit een reflectie over wie de mens is en zijn aanwezigheid en taak in de wereld.

Wij sluiten deze editie van de Aarde-Werk-Brief af met een uit het dagboek van Dag Hammarskjöld genomen overweging over eenvoud als poort naar een leven vanuit het innerlijke kompas. Eenvoud maakt de mens ontvankelijk voor betekenissen die zich slechts kunnen aandienen als de ballast die hem troebleert, overboord gegooid wordt.

Aardewerk verheugt zich over de grote bijval van de jaaropleiding ‘Ecologische Filosofie en Politiek. Stapstenen naar een andere toekomst’ die op 31 oktober as. van start gaat. Er zijn nog een beperkt aantal inschrijvingen mogelijk. Voor de late beslissers wordt het derhalve tijd om zich spoedig te melden. Alle gegevens over de opleiding zijn beschikbaar op www.aardewerk.be en bijkomende informatie kan telefonisch of per e-mail aan info@aardewerk.be gevraagd worden.

Tenslotte willen wij u niet onthouden dat na een onderbreking van enkele jaren Aardewerk wederom een zomerweek plant die in juli 2015 in Chassepierre zal plaats vinden. Enkele cursisten uit het voorbije opleidingsjaar zullen aan deze activiteit gestalte geven. Over het onderwerp, het programma en praktische regelingen wordt nog overleg gepleegd en in een volgende editie zal hierover meer informatie beschikbaar zijn.

Wij hopen dat deze Aarde-Werk-Brief u te midden van de herfstkleuren opnieuw mag inspireren.

Namens de Redactie,

Paul Haerden

Hoofdredacteur

Oktober 2014