Zenmeester Thich Nhat Hanh legt uit waarom achtzaamheid en een spirituele revolutie, eerder dan economie, nodig zijn om de natuur te beschermen en de klimaatverandering te beperken. Een spirituele revolutie is nodig om het hoofd te bieden aan de uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden op het vlak van milieu.

Al 70 jaar beoefent Zenmeester Thich Nhat Hanh meditatie en achtzaamheid. Hij straalt een buitengewoon gevoel van rust en kalmte uit. Dit is een man die op een fundamenteel niveau een levenswandel volgt in overeenstemming met zijn woorden en die Boeddhisten als een Bodhisattva eren: iemand die zoekt naar de hoogste graad van dienstbaarheid voor anderen.

Sinds hij in de horror van de Vietnamoorlog terecht kwam, heeft de 86-jarige monnik zijn leven gewijd aan het bijleggen van conflicten. In 1967 nomineerde Martin Luther King hem voor de Nobelprijs voor de Vrede, waarbij hij zei: “Zijn ideeën voor vrede zouden, indien toegepast, een monument bouwen voor oecumene, voor wereldbroederschap, voor menselijkheid.”

Het lijkt dus vrij vanzelfsprekend dat hij in de voorbije jaren zijn aandacht heeft gericht niet enkel op de disharmonische relaties tussen mensen onderling, maar ook op de relatie tussen de mens en de planeet waarvan al onze levens afhangen.

Thay, zoals hij gekend is door zijn vele duizenden volgelingen, ziet het gebrek aan zingeving en verbinding in het leven van mensen als de oorzaak van onze verslaving aan consumentisme en dat het essentieel is om de druk die we op de Aarde plaatsen, te erkennen en hierop een antwoord te geven indien de beschaving moet overleven.

Wat het Boeddhisme biedt, zegt hij, is de erkenning dat we allemaal lijden en dat de weg om deze pijn te boven te komen, erin bestaat om er de directe confrontatie mee aan te gaan in plaats van haar te verbergen of te omzeilen met onze obsessie voor kopen, vermaak, werk en lichamelijke schoonheidsingrepen. Het verlangen naar roem, rijkdom, macht en seks dient alleen om de illusie van geluk te creëren en eindigt in irriterende gevoelens van isolement en leegte.

Thay verwijst naar een schatrijke gedelegeerde bestuurder van één van de grootste bedrijven van Amerika die naar één van zijn meditatiecursussen kwam en sprak over zijn lijden, zorgen en twijfels, van zijn idee dat iedereen naar hem kwam om te profiteren en dat hij geen vrienden had.

In een interview bij hem thuis in het retraitecentrum in Plum Village, dichtbij Bordeaux, schetst Thay hoe een spirituele revolutie nodig is als we de confrontatie met de veelheid van milieu-uitdagingen willen aangaan.

Terwijl vele deskundigen wijzen op de enorme complexiteit en de moeilijkheid bij het aanpakken van problemen gaande van de vernietiging van ecosystemen tot het verlies van miljoenen soorten, ziet Thay een Gordiaanse Knoop die met één enkele slag van een scherp mes doorgesneden dient te worden.

Ga voorbij het concept ‘milieu’

Hij gelooft dat we verder moeten gaan dan praten over het milieu, omdat dit mensen ertoe brengt om zichzelf en de Aarde als twee aparte entiteiten te ervaren en om de planeet enkel te zien in termen van wat zij voor hen kan doen.

Verandering is alleen mogelijk als er een erkenning is dat mensen en planeet uiteindelijk één en hetzelfde zijn.

“Je draagt Moeder Aarde binnen in je. Ze is niet buiten je. Moeder Aarde is niet alleen jouw milieu.

In dat inzicht van onderlinge verbondenheid1, is het mogelijk om een echte communicatie met de Aarde te hebben, wat de hoogste vorm is van gebed. In dat soort van relatie heb je genoeg liefde, kracht en helderheid om je leven te veranderen.

Veranderen is niet enkel het veranderen van de dingen buiten ons. Allereerst hebben we de juiste blik nodig die alle begrippen overstijgt, inclusief die van zijn en niet-zijn, schepper en schepping, bewustzijn en geest. Dit soort inzicht is cruciaal voor transformatie en heling.

Angst, scheiding, haat en woede komen voort uit de verkeerde opvatting dat jij en de Aarde twee aparte entiteiten zijn, de Aarde is alleen het milieu. Je bent in het centrum en je wilt iets voor de Aarde doen zodat jij kan overleven. Dit is een dualistische manier van kijken.

Dus inademen en bewust zijn van je lichaam, er diep in kijken en beseffen dat je de Aarde bent en dat je bewustzijn ook het bewustzijn van de Aarde is. Geen bomen omhakken, geen water vervuilen, dit is niet genoeg.”

Een economische waarde toekennen aan de natuur is niet genoeg

Thay, die in het voorjaar van 2012 in het Verenigd Koninkrijk was om een vijfdaagse retraite en een conferentie over achtzaamheid in het onderwijs te leiden, zegt dat de huidige tendens in economische en zakelijke kringen om de planeet te beschermen door een economische waarde toe te kennen aan de natuur, gelijk staat met het plakken van een pleister op een gapende wonde.

“Ik denk niet dat dit zal werken,” zegt hij. “We hebben een echt ontwaken, een verlichting, nodig om onze manier van denken en zien te veranderen.”

Eerder dan een prijskaartje aan onze bossen en koraalriffen te hangen, zegt Thay dat verandering op een fundamenteel niveau alleen zal gebeuren als we terug verliefd worden op de planeet: “De aarde kan niet beschreven worden door het begrip van materie of geest, dat zijn slechts ideeën, twee gezichten van dezelfde werkelijkheid. Deze dennenboom is niet alleen materie want hij beschikt over een vermogen van kennis. Een

stofdeeltje is niet alleen materie, aangezien elk van zijn atomen intelligentie heeft en een levende werkelijkheid is.

Wanneer we de krachten, de gave, de schoonheid van Moeder Aarde erkennen, wordt iets in ons geboren, een soort van verbinding, liefde is geboren.

We willen verbonden zijn. Dat is de betekenis van liefde, één zijn. Wanneer je van iemand houdt, wil je zeggen ‘ik heb je nodig, ik neem mijn toevlucht tot jou’. Je doet alles in het belang van de Aarde en de Aarde zal alles doen voor jouw welzijn. ”

In de zakenwereld geeft Thay het voorbeeld van Yvon Chouinard, oprichter en eigenaar van het outdoor kledingbedrijf Patagonia, die het ontwikkelen van een succesvol bedrijf combineert met de beoefening van achtzaamheid en mededogen: “Het is mogelijk om geld te verdienen op een manier die niet destructief is, die meer sociale rechtvaardigheid en meer verstandhouding bevordert en het lijden dat overal om ons heen bestaat, vermindert.

Als we diep kijken, zien we dat het mogelijk is om te werken in de zakenwereld op een manier die veel geluk brengt, zowel voor andere mensen als voor ons … Ons werk heeft betekenis.”

Thay, die meer dan 100 boeken heeft geschreven, suggereert dat de verloren verbinding met het natuurlijke ritme van de Aarde de oorzaak is van vele moderne ziekten en dat, op een soortgelijke manier als ons psychologisch patroon om de schuld voor ons ongeluk te leggen bij onze vader en moeder, er een nog meer verborgen onbewuste dynamiek is van het beschuldigen van Moeder Aarde.

In een nieuw essay Intimate Conversation with Mother Earth schrijft hij: “Sommigen van ons nemen het je kwalijk dat je geboorte aan hen gaf, waardoor ze lijden kennen, omdat ze nog niet in staat zijn om je te begrijpen en waarderen.”

Hoe achtzaamheid mensen weer kan verbinden met Moeder Aarde

Hij wijst op het toenemend bewijs dat achtzaamheid mensen kan helpen om terug de verbinding te maken door vertraging en waardering van alle geschenken die de Aarde kan bieden.

“Veel mensen lijden diep en weten niet dat ze lijden. Ze proberen het lijden te verdoezelen door bezig te zijn. Veel mensen worden ziek vandaag, omdat ze vervreemd zijn van Moeder Aarde.

De beoefening van achtzaamheid helpt ons om Moeder Aarde te voelen in ons lichaam en deze beoefening kan mensen helpen te helen. Dus de heling van de mensen dient samen te gaan met de heling van de Aarde. Dit is het inzicht en het is voor iedereen mogelijk om het in de praktijk te brengen.

Dit soort van verlichting is zeer cruciaal voor een collectief ontwaken. In het boeddhisme spreken we over meditatie als een daad van ontwaken, bewust worden van het feit dat de aarde en de levende wezens in gevaar zijn.”

Thay geeft het voorbeeld van iets zo eenvoudig en gewoon als het drinken van een kopje thee. Dit kan helpen om het leven van een persoon te transformeren als hij of zij echt zijn of haar aandacht er aan wijdt.

Terwijl Thay voor zich een kop inschenkt en langzaam de eerste slok neemt, zegt hij: “Ik ben volledig aanwezig in het hier en nu, niet meegesleept door mijn verdriet, mijn angst, mijn projecten, het verleden en de toekomst. Ik ben hier beschikbaar voor het leven.

Wanneer ik thee drink is dat een prachtig moment. Je hebt geen macht of roem of geld nodig om gelukkig te zijn. Achtzaamheid kan je helpen om gelukkig te zijn in het hier en nu. Elk moment kan een gelukkig moment zijn. Stel een voorbeeld en help mensen om hetzelfde te doen. Neem een paar minuten om te experimenteren in het zien van de waarheid.”

De noodzaak om te leren omgaan met je eigen boosheid om een werkzame sociaal activist te zijn

Thay heeft gedurende vele jaren het begrip ‘toegepast boeddhisme’ ontwikkeld dat ondersteund wordt door een reeks van ethische praktijken bekend als de vijf trainingen van achtzaamheid die heel duidelijk zijn over het belang van het aanpakken van sociale onrechtvaardigheid.

Als sociaal- en milieu-activisten echter werkzaam willen zijn, dan moeten ze eerst leren omgaan met hun eigen boosheid. Alleen als mensen mededogen ontdekken voor zichzelf, zullen zij in staat zijn om het hoofd te bieden aan de mensen die ze verantwoordelijk achten voor de vervuiling van onze zeeën en het kappen van onze bossen.

“In het Boeddhisme spreken we van collectieve actie. Soms gaat er iets mis in de wereld en we denken dat het de andere mensen zijn die het doen en niet wij.

Maar je bent deel van het wangedrag door de manier waarop je je leven leidt. Als je in staat bent om dat te begrijpen, dat niet alleen jij lijdt maar dat de andere persoon ook lijdt, is dat ook een inzicht.

Als je ziet dat de andere persoon lijdt, zal je niet willen straffen of beschuldigen, maar die persoon willen helpen om minder te lijden. Als je belast bent met woede, angst, onwetendheid en je lijdt te veel, dan kan je een andere persoon niet helpen. Als je minder lijdt, ben je lichter, glimlach je meer, ben je aangenaam gezelschap en in de positie om de andere persoon te helpen.

Activisten hebben een spirituele praktijk nodig om hen te helpen minder te lijden, om het geluk te voeden en om met het lijden om te gaan, zodat ze effectief zijn in het helpen van de wereld. Met woede en frustratie kan je niet veel doen.”

De ‘ultieme dimensie’ raken

De sleutel tot Thay’s leer is het belang van het begrip dat terwijl we in een dualistische wereld dienen te leven en werken, het ook van vitaal belang is om te begrijpen dat onze vrede en geluk liggen in de erkenning van de ultieme dimensie: “Als we in staat zijn om de historische dimensie diep te raken – door middel van een blad, een bloem, een kiezelsteen, een lichtstraal, een berg, een rivier, een vogel, of ons eigen lichaam – raken we op hetzelfde moment de ultieme dimensie. De ultieme dimensie kan niet worden omschreven als persoonlijk of onpersoonlijk, materieel of geestelijk, object of subject van kennis – we zeggen alleen dat het altijd schijnt, en schijnt op zichzelf.

Als we de ultieme dimensie aanraken, voelen we ons gelukkig en comfortabel, zoals de vogels genieten van de blauwe lucht, of de herten genieten van de groene velden. We weten dat we niet hoeven te zoeken naar het ultieme buiten onszelf – Het is beschikbaar in ons, op dit moment.”

Terwijl Thay gelooft dat er een mogelijkheid is om een meer harmonieuze relatie tussen de mensheid en de planeet te creëren, erkent hij ook dat er een zeer reëel risico is dat we zullen verder gaan op ons destructieve pad en dat de beschaving kan instorten.

Hij zegt dat alles wat we moeten doen, is zien hoe de natuur heeft gereageerd op andere soorten die stuurloos zijn geraakt: “Wanneer de behoefte om te overleven is vervangen door hebzucht en trots, is er geweld, dat leidt altijd tot onnodige verwoesting.

“We hebben de les geleerd dat wanneer we geweld plegen tegen onze eigen soort en andere soorten, we gewelddadig zijn tegen onszelf, en als we weten hoe alle wezens beschermd moeten worden, beschermen we onszelf.”

Optimistisch blijven ondanks de dreigende catastrofe

Toen Pandora, in de Griekse mythologie, de geschenkdoos opende, werd al het kwaad in de wereld losgelaten. Het enige wat in de doos overbleef, was ‘hoop’.

Thay is er duidelijk over dat het behoud van optimisme essentieel is als we een manier willen vinden om de verwoestende klimaatverandering en de enorme sociale onrust die hiervan het resultaat zal zijn, te vermijden.

Hij is echter niet naïef en erkent dat sterke krachten ons steeds verder duwen naar de rand van de afgrond.

In zijn goed verkopend boek over het milieu The World We Have schrijft hij: “We hebben een systeem gebouwd dat we niet kunnen controleren. Het dringt zich aan ons op en we worden er slaaf en slachtoffer van.

We hebben een samenleving gecreëerd waarin de rijken rijker worden en de armen armer, en waarin we zo verstrikt zitten in onze eigen onmiddellijke problemen dat het bij ons er niet af kan om ons bewust te zijn van wat er gaande is met de rest van de menselijke familie of met onze planeet Aarde.

In mijn gedachten zie ik een groep kippen in een kooi twisten over een paar graantjes, onbewust van het feit dat ze in een paar uur allemaal gedood zullen worden.”

Jo Confino

Jo Confino studeerde economische wetenschappen aan de universiteit van Bath. Hij maakt deel uit van de directie van de milieu-NGO Capacity Global en is beheerder van de liefdadigheidsinstelling Theatre for a Change. Als journalist over de voorbije 24 jaar werkte hij voor regionale en nationale dagbladen. Hij was correspondent voor de Daily Telegraph en vervolgens verantwoordelijke uitgever inzake financiën en economie voor The Guardian. Hij adviseert ook Guardian News & Media en Guardian Media Group inzake hun duurzaamheidstrategie.

Vertaling uit het Engels: Paul Haerden en Greet Heylen

Deze bijdrage verscheen eerder in The Guardian, 20 februari 2012.