Opleiding 2022-2023: programma

Opleiding 2022-2023: programma

De opleiding is gespreid over een startweekend, zeven zaterdagen en een eindweekend.

De weekends starten op vrijdag om 19u en eindigen op zondag om 17u.

Op zaterdagen wordt les gegeven van 10u30 tot 13u en 14u tot 16u30. Tussen de middag is een broodjesmaaltijd voorzien.

Je krijgt hieronder een overzicht van data, thema’s en titels van lezingen. Voor een beschrijving van de inhoud van een lezing, druk je op het + teken. Alle informatie kan je ook lezen in de opleidingsfolder 2022-2023 (PDF).

vrijdag 7 – zondag 9 oktober 2022

Startweekend: Ecopsychologie en landschapsfilosofie

Locatie: ’t Kasteeltje, Wijgmaal.

vrijdag 7 oktober 2022, 19u: Inleiding en kennismaking

zaterdag 8 oktober 2022: Harriët Bergman: Klimaatemoties: verlamming en beweging

Klimaatontwrichting roept een breed scala een emoties op: van klimaatdepressie tot ‘terrafurie,’ van vliegschaamte tot ‘solastagia’. Bepaalde negatieve emoties, zoals angst of schaamte, kunnen maken dat mensen apathisch worden. Hoopvolle boodschappen daarentegen kunnen hol of onoprecht klinken, of een vals toekomstbeeld schetsen. Filosofen en psychologen houden zich steeds meer bezig met de emoties die samenhangen met klimaatontwrichting en de effecten daarvan. Toch lijkt het soms alsof het wiel opnieuw uitgevonden moet worden. Wat betreft emoties, sociale strijd en macht kunnen lessen getrokken worden uit het verleden.

In deze sessie kijken we daarom naar verschillende sociale bewegingen, de emoties die ze proberen te mobiliseren, en hoe wij ons daartoe verhouden. Welke emoties roept klimaatverandering op? En wat is het effect van die emoties op het effectief aanpakken van klimaatproblematiek? Hoe is men in het verleden met grote veranderingen en sociale strijd om gegaan? En welke emoties speelden daar een positieve rol in? We onderzoeken hoe de ernst te erkennen zonder ons erdoor te laten verlammen, hoe in actie te treden zelfs als we niet zeker zijn dat we gaan winnen. En waar lot- en strijdgenoten te vinden, hoe voorbij ontkenning aan de éne kant en doemdenkerij aan de andere kant te geraken, hoe onze energie te verdelen, en tot slot onze kracht te vinden.

zondag 9 oktober 2022: Glenn Deliège: Een landschap van betekenis: heden als verleden en toekomst

In het spoor van mondiale tendensen ontstaat er in Europa razendsnel een tweesporenlandschap. Onder invloed van de industrialisatie is het grondgebruik in de meest productieve regio’s sterk geïntensiveerd, tegelijk vindt er een extensivering plaats in de minst productieve regio’s. Hierdoor ontwikkelt zich een harde scheiding tussen hoog dynamische industrieel/urbane zones en laag dynamische ontvolkte rurale gebieden. Het platteland, als traditionele overgang tussen stad en natuur, verdwijnt daarbij.

Het verdwijnen van het platteland stelt het natuurbehoud voor belangrijke uitdagingen, in het bijzonder binnen Europa. Onze natuur is immers al millennia ‘plattelandsnatuur’ en dat maakt haar niet minder rijk. Deze rijkdom staat nu echter onder druk van twee kanten: urbanisatie en industrialisatie aan de ene kant, maar ook de populatie en het ermee samenhangend gebrek aan beheer aan de andere kant. Sommige natuurbehouders kiezen daarom resoluut voor de vlucht vooruit: de nieuwe wildernissen die ontstaan door de ontvolking van het platteland moeten alle kansen krijgen om zich te ontwikkelen. Hun ideeën botsen echter op de weerstand van de voorvechters van het traditionele landschap. Langs de andere kant lijken concepten als biodiversiteit en ecosysteemdiensten een bemiddeling tussen urbanisatie en natuurbehoud mogelijk te maken. Sommige natuurbehoudspraktijken die daaruit voorvloeien, dreigen echter het landschap te herleiden tot een lege doos die restloos ter beschikking staat van menselijke manipulatie.

Hoe moet het natuurbehoud omgaan met deze spanningen? In deze sessie proberen we niet alleen bepaalde evoluties binnen het natuurbehoud te kaderen en analyseren, maar verdedigen we ook het idee dat een geslaagd natuurbehoud steeds moet vertrekken vanuit het idee van het landschap als onherleidbare drager van betekenis.

zaterdag 19 november 2022

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Esmeralda Borgo: Agro-ecologie: De uitdagingen van een ecologische voedselproductie

Wie de media een beetje volgt, weet dat de landbouw het tegenwoordig zwaar te verduren krijgt. Terwijl de voorbije decennia het accent lag op steeds groter en productiever, zijn we nu op een punt gekomen dat de landbouw, zichtbaar op grenzen stoot. De boeren zijn boos omwille van de nakende stikstofmaatregelen, maar dat is maar één symptoom van een groter geheel van uitdagingen waar ze mee te maken hebben. Het beleid is geneigd om steeds opnieuw terug te grijpen naar allerlei technologie om de problemen aan te pakken.

Luchtwassers moeten de ammoniakuitstoot van de veestallen indijken, voederadditieven moeten de methaanuitstoot van koeien tegengaan of genetische manipulatie moet planten creëren die om kunnen gaan met droogte. Het dier, de natuur en de boer komen daarbij steeds strakker in het keurslijf van onze kapitalistische economie te zitten. Intussen kiezen steeds meer (nieuwe) boeren voor een andere aanpak: agro-ecologie.

Wanneer we het over landbouw en voedselproductie hebben, spelen waarden en normen over de manier waarop we als mens tegenover de natuur staan, een cruciale rol. Beschouwen we de natuur als iets dat onderworpen moet zijn aan de economie? Of zien we de natuur als partner, zoals dat bij agro-ecologie het geval is? En wat is nodig om alle monden te kunnen voeden, vandaag en in de toekomst?

zaterdag 10 december 2022

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Ludo De Brabander: Vrede, pacifisme en veiligheid

Zolang de mensheid bestaat, is er ook geweld. Maar hoewel de mens verre van vreedzaam is, is hij ook niet louter oorlogszuchtig. Bovendien kan je persoonlijke agressie ter bescherming van jezelf of een dierbare niet gelijkschakelen met geweld tussen georganiseerde samenlevingen, staten onderling. Bij deze laatsten speelt de onmiddellijkheid haast nooit, want er is een aanloop, een spiraal die door een andere aanpak kan worden gestopt. Het blijft een cruciale vraag: zal op een dag oorlog niet meer bestaan, overbodig worden? In de loop der jaren onder invloed van filosofen als Immanuel Kant (‘Naar de eeuwige vrede’) zijn er regels gemaakt die de organisatie van staten, maar ook het ‘grote’ geweld in goede banen moesten leiden. Hoewel de twintigste eeuw wellicht de bloedigste was uit het menselijke bestaan, zijn er tegelijk nooit zoveel vormen van overleg geweest die juist veel oorlogen hebben vermeden. Oorlog komt niet uit de lucht gevallen. Oorlog kent wortels, oorzaken. Je zou grosso modo de meeste oorlogen kunnen indelen in drie grote groepen: imperiale oorlogen, ‘just wars’ en  ontwikkelingsconflicten. Structureel geweld, de onrechtvaardige economische orde en de sociale en ecologische consequenties daarvan, kunnen een crisisdrempel overschrijden die dan uitmondt in een open oorlog, waarbij landen of groepen onder bepaalde legitimaties naar de wapens grijpen. Het antwoord op het bestaan van oorlog en geweld kan tweeërlei zijn: militarisme of pacifisme en anti-militarisme. Na de lange reeks van oorlogen sinds het einde van de Koude Oorlog waarin het Westen rechtstreeks betrokken is, wordt het hoog tijd om het internationaal recht echt te laten primeren. Of zal geweld altijd inherent blijven aan de menselijke natuur en aan de manier waarop de mens de wereldsamenleving (niet) organiseert?

zaterdag 21 januari 2023

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Wies Willems en Alma De Walsche: Ecologische crisis en het Zuiden: Het westerse ontwikkelingsmodel, bekeken vanuit het perspectief van inheemsen in Latijns-Amerika

“De geschiedenis van de onderontwikkeling van Latijns-Amerika is een integrerend deel van de geschiedenis van de ontwikkeling van het wereldkapitalisme. Onze nederlaag was altijd inbegrepen in de overwinning van de anderen; onze rijkdom is altijd de oorzaak geweest van onze armoede doordat onze rijkdom de voorspoed van anderen van voedsel voorzag.” Dat schreef Eduardo Galeano in zijn magistrale De Aderlating van een continent in 1970.

Een halve eeuw later is deze bewering nog even actueel. De verhouding tussen Latijns-Amerika en het Westen, tussen het westerse ontwikkelingsmodel en de inheemse gemeenschappen is er een van plundering, roofbouw en geweld, van Mexico over Brazilië tot de Mapuche in Chili. Ook onze groene transitie dreigt datzelfde patroon te versterken, door de lithiumvoorraden en het potentieel voor energiegewassen in de regio.

Wat is de impact van dit extractivistische model op het leefmilieu en de rechten van de inheemse gemeenschappen? Op welke manier verzetten gemeenschappen en organisaties zich hiertegen en welke alternatieven schuiven zij naar voor?

En wat betekent dit voor ons? Wat is de verantwoordelijkheid van Europa, wat impliceert dit voor het EU-
beleid en voor ons consumptiepatroon? Een rechtvaardige transitie betekent noodzakelijkerwijze dat dit ontwikkelingsmodel herbekeken wordt en dat inheemse gemeenschappen met hun eigen leefwijze ruimte krijgen en het recht op een menswaardig bestaan.

zaterdag 18 februari 2023

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Dirk De Schutter: Analyse van de hedendaagse cultuur

De hedendaagse cultuurcrisis treft het hart van de westerse beschaving. Die heeft sinds het begin van de
Moderne Tijd een specifieke vorm van rationaliteit ontwikkeld – een rationaliteit die waarheid gelijkschakelt met wetenschappelijke bewijsbaarheid en objectiviteit, die de aandacht voor het betekenisvolle heeft verloren en elke vorm van transcendentie heeft gebannen. Die rationaliteit heeft meteen een specifieke vorm van activiteit in het leven geroepen – een activiteit die overal wil ingrijpen, alles wil ten nutte maken en de aandacht voor het zinvolle heeft verloren. Een uitweg uit de crisis wordt geboden door het denken dat zich over het betekenisvolle bezint, en een activiteit die open staat voor het zinvolle handelen. Heidegger en Arendt wijzen hier de weg.

zaterdag 18 maart 2023

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Ullrich Melle: De mens voorbij. Deel I: dieren- en plantenethiek

In de ethiek gaat het om de beperking van ons eigenbelang en onze aandacht en zorg voor de belangen en noden van anderen. Voor de traditionele ethiek is het vanzelfsprekend dat deze anderen in eerste instantie onze medemensen zijn. Alleen mensen kunnen moreel verantwoordelijk handelen en zij worden geacht dit te doen ten aanzien van hun medemensen. Deze vanzelfsprekendheid werd in de voorbije decennia nadrukkelijk in vraag gesteld door de dierenethiek en de ecologische ethiek. Sinds kort wordt ook nagedacht over een plantenethiek. Het ethische perspectief – zo wordt gesteld – moet verruimd worden tot het niet-menselijke leven.

In dit eerste gedeelte over de uitbreiding van de ethiek tot de niet-menselijke wezens en wereld worden de aanzetten tot een dieren- en plantenethiek toegelicht. We beginnen met de dierenethiek.

Kenmerkend voor de ondertussen al klassieke vormen van dierenethiek, de dierenwelzijns- en dierenrechtenethiek die met de namen van Peter Singer en Tom Regan zijn verbonden, is de uitbreiding van de morele kring tot alle gevoelige wezens (Singer) of alle wezens die subject van een zelfbepaald leven (Regan) kunnen zijn. Deze uitbreiding stopt dus aan de grens van het bewustzijn. Niet alleen een groot aantal dieren, zoals de insecten, maar ook alle planten blijven uitgesloten uit de morele kring omdat men veronderstelt dat zij onbewuste organismen zijn.

De dierenethiek is fundamenteel verdeeld tussen een gematigde dierenwelzijnsethiek die het gebruik en
verbruik van dieren niet principieel uitsluit en een radicale dierenbevrijdingsethiek die naar analogie met de afschaffing van de slavernij elke vorm van diergebruik op morele gronden verwerpt. In aansluiting op de dierenethiek heeft zich een verdergaande discussie over de politieke rechten van dieren ontwikkeld. En
tenslotte zullen we ingaan op het actuele debat over het lijden van dieren in de natuur (‘wild animal suffering’) en onze al dan niet bestaande morele verplichting om ook dit lijden te bestrijden.

In navolging van de nieuwe kijk op dieren in de dierenethiek wordt nu ook gepleit voor een nieuwe kijk op planten, die planten niet langer als zuivere biologische machines beschouwt, maar als intelligente wezens met een eigen waardigheid.

zaterdag 29 april 2023

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Ullrich Melle: De mens voorbij. Deel II: Ecologische ethiek

In dit tweede gedeelte over een ethiek die verder reikt dan de medemens zullen de grondslagen en
mogelijkheden van een ecologische ethiek worden besproken.

In tegenstelling tot de dieren- en plantenethiek is de ecologische ethiek in eerste instantie bekommerd om de natuur of de aarde in haar geheel en om de gehelen waaruit de natuur bestaat zoals de soorten en de ecosystemen en de grote functiemechanismen van de natuur, zoals de natuurlijke evolutie. De ecologische ethiek is dus een ethiek van het natuurbehoud. Een ethische benadering van de natuur betekent ons gebruik van de natuur, onze ingrepen in en veranderingen van de natuur beperkingen op te leggen omwille van de natuur zelf, omwille van haar eigen waarde en waardigheid.

De vraag is waarop een dergelijke inherente waarde of waardigheid van de natuur kan stoelen vooral ook met het oog op één van de voornaamste kenmerken van de natuur: de enorme verspilling van individuele levens en de talloze ‘wreedheden’ in de natuur. Een holistische ecologische ethiek lijkt in een onophefbare tegenstrijd te staan met een ethiek die gericht is op het behoud, het welzijn en de rechten van individuen, zijn het mensen, dieren of planten.

Hendrik Schoukens: Natuurrechten en juridisering van de ecologische strijd

In tijden grootschalig biodiversiteitsverlies wordt sinds enkele jaren luidop gesproken over de wettelijke
erkenning van de rechten van ecosystemen. In enkele landen, waaronder Nieuw-Zeeland en Ecuador, heeft men ervoor gekozen om rechtspersoonlijkheid te verlenen aan bedreigde natuur, wat zich ook weerspiegelt in de recente rechtspraak. Toch is er in Europa maar weinig animo om de ‘onttoverde’ natuur een specifiek statuut toe te kennen binnen ons rechtssysteem. Een eerste stap wordt op dit eigenste moment gezet in Spanje, waar via een wetsvoorstel wordt gepoogd rechtspersoonlijkheid en rechten toe te kennen aan een ecosysteem. Toch lijken de meeste observatoren kritisch. Ook in de Belgische klimaatzaak verwierp de rechter de eis van een honderdtal bedreigde bomen, omdat hij oordeelde dat de wet op heden geen rechtspersoonlijkheid toekent aan bomen. In deze spreekbeurt probeer ik op kritische wijze de evolutie richting een meer ecocentrische onderbouwing van de wetgeving te situeren en toekomstige pistes te schetsen omtrent rechten van de natuur.

Ook behandel ik enkele recente toepassingsgevallen.

zaterdag 13 mei 2023

Locatie: Thomas More hogeschool Mechelen, Campus Lucas Faydherbe

Kristien Hens: Post-humanistische filosofieën

In deze cursusdag bespreken we posthumanistische visies op de relatie tussen mensen en niet-menselijke
wezens en dingen. We vertrekken van het idee van ethico-onto-epistemologie van Karen Barad. Dit gaat ervan uit dat vragen over hoe de dingen zijn, hoe we ze kennen en hoe ze zouden moeten zijn niet los van elkaar kunnen gedacht worden. We maken kennis met het werk van Lynn Margulis en het idee van holobiont. We bestuderen de ideeën van Donna Haraway, Ann Tsing en Isabelle Stengers. We leggen linken met procesdenkers zoals Stuart Kauffman en John Dupré, en met de filosofie van Viola F. Cordova, een filosoof met een inheems Amerikaanse achtergrond. We bespreken recente wetenschappelijke bevindingen (o.a. epigenetica, microbioom) die posthumanistische visies kunnen onderbouwen. Vervolgens bespreken we de relationele ontologie van het nieuw materialisme en het idee dat hoe we dingen kennen en hoe we over dingen spreken nooit enkel maar een representatie is. Dit leidt ons dan automatisch tot de ethiek: we onderzoeken hoe procesfilosofie en nieuw materialisme ons de richting kunnen wijzen naar een posthumane zorgethiek. We laten ons hierbij inspireren door het werk van Maria Puig de la Bellacasa. Ten slotte bekijken we hoe een wetenschap die zinvol wil zijn in tijden van planetaire crisis altijd ook een interdisciplinaire wetenschap is.

vrijdag 2 – zondag 4 juni 2023

Eindweekend: Inzichten en praktijken van Joanna Macy

Locatie: ’t Kasteeltje, Wijgmaal

Fanny Matheusen: Terugkeer naar het Leven

Het eindweekend van de opleiding zal gericht zijn op inzichten en praktijken in innerlijke transitie gebaseerd op ‘Het Werk dat weer Verbindt’ van Joanna Macy. Immers maatschappelijke transitie is slechts mogelijk indien deze gedragen wordt door een innerlijke transitie.

Veel mensen voelen zich diep geraakt door de ernstige schade die de natuur en het leven op aarde wordt
toegebracht. Omdat we ons zo machteloos voelen, leidt deze pijn vaak tot schuldgevoelens of ontkenning, met als resultaat dat we onze geest afsluiten.

Joanna Macy doet ons beseffen dat wanneer we onze pijn voor de wereld ontkennen of onderdrukken, we ook onze kracht ondermijnen om bij te dragen aan de heling ervan. Vanuit dit elementaire inzicht ontwikkelt zij al sinds de jaren ’70 het Werk dat weer Verbindt. Voor deze methode heeft zij geput uit systeemtheorie, diepe ecologie, ecopsychologie en verschillende spirituele tradities. Het Werk dat weer Verbindt helpt de weg voorbereiden voor de overgang van de industriële groeimaatschappij naar een levensondersteunende samenleving, een overgang die ook wel de ‘Grote Ommekeer’ wordt genoemd.
Tijdens het weekend vertellen we over het werk van Joanna Macy en we gaan vooral ook zelf aan de slag met de oefeningen die zij al jarenlang ook verspreidt in haar trainingen en workshops. Oefeningen die hoofd, handen en hart beroeren.