Beste lezer(es),

Beste Aardewerk(st)er,

Kan liefde als oriënterende existentiële kracht gedijen in een naar het kapitalisme gestroomlijnd samenlevingsmodel? Over de verhouding van individu en samenleving heeft Erich Fromm verschillende boeken gepubliceerd. Uit een in 1956 geschreven tekst hernemen we als eerste bijdrage van deze Aarde-Werk-Brief een korte passus die sedertdien niets aan betekenis ingeboet heeft.

In de vorige editie gaf Robrecht Vanderbeeken een diagnose van de voortschrijdende vermarkting van kunst en cultuur, mede als gevolg van het nieuwe Kunstendecreet van 2013. In de tweede bijdrage zal u lezen dat de auteur vanuit de bestaande beleidsnormen strategieën wil aanwijzen om te verhinderen dat de sector verder vermarkt.

Sceptici ten aanzien van de biologische landbouw laten vaak gelden dat, gelet op de beweerdelijk lagere opbrengst die deze methode zou genereren, de honger in de wereld alleen maar zou verergeren indien men de agro-industriële landbouw niet verder zou ontwikkelen. Tijdens een lezing gehouden te Gent op 18 maart jl., heeft Speciaal VN-rapporteur Olivier de Schutter duidelijk gemaakt dat het beslist niet aan de hoeveelheid beschikbaar voedsel ligt dat een groot percentage van de wereldbevolking honger lijdt en ondervoed is. In de derde bijdrage van deze Aarde-Werk-Brief belicht Isobel Tomlinson dat de vraag naar de mogelijkheid om de wereld te voeden met biologisch geteelde producten niet als een alleenstaand gegeven beschouwd mag worden en dat het hongerprobleem eng verbonden is met een reeks factoren, zoals: de voortschrijdende toe-eigening van gronden door agro-industriële bedrijven ten nadele van kleine boeren, de prijzenmanipulatie door deze bedrijven waardoor het voor mensen in armere gebieden steeds moeilijker wordt voedsel te kopen, de degradatie van de bodemvruchtbaarheid door monoculturen, het gebruik van pesticiden en genetisch gemanipuleerde zaden, de exponentieel toegenomen vleesconsumptie in het Westen met zijn nadelige effecten voor landgebruik en klimaat, de productiewijze en de onvoorstelbare voedselverspilling die vooral in het Westen obscene vormen aangenomen heeft (zie o.a. het artikel ‘Een oncomfortabel gevoel bij de voedselverkwisting’ in Aarde-Werk-Brief Herfst 2011). De effecten van een omschakeling naar een biologische teeltwijze op grote schaal zijn volgens Isobel Tomlinson alleen maar positief ten aanzien van de voedselzekerheid in de wereld, ook in het vooruitzicht van de verwachte bevolkingsgroei tegen 2050, in de mate dat in het bredere kader van de sociaaleconomische ordening en van de productie- en consumptiewijze, wantoestanden onder ogen gezien worden en de bereidheid ontstaat om deze om te vormen in meer levensbevestigende werkwijzen.

In plaats van de aarde te beschermen tegen menselijk impact, kan de mens een positieve voetafdruk achterlaten door het milieu te verbeteren, zo luidt de boodschap verwoord in het boek The Upcycle dat de ontwerpers van het Cradle to Cradle-principe recent gepubliceerd hebben. Geïnspireerd door de overvloed in het natuurlijke leven, zou upcycling inhouden dat het hergebruik van stoffen op een zodanige wijze ontworpen zou worden dat hun kwaliteit chemisch zou verhogen. Afval en het exces aan broeikasgassen bijvoorbeeld zijn, aldus de auteurs, momenteel te wijten aan de omstandigheid dat energie en grondstoffen verkeerd aangewend worden. Het klinkt heel belovend, maar het is zeer de vraag of de ecologische crisisverschijnselen weggewerkt kunnen worden zonder dat fundamenteel geraakt wordt aan het bestaande sociaaleconomische systeem en beschavingsmodel. Christiane Grefe plaatst een aantal kanttekeningen bij het concept van upcycling.

Walter Lotens bezorgt ons vervolgens een bespreking van een boek met een totaal andere strekking: Verre Velden. Essays en Excursies. 1995-2012, een bundel boeiende essays van Ton Lemaire. De antropoloog en filosoof Lemaire geniet een ruime bekendheid met talloze publicaties die hij over de voorbije vijf decennia aan cultuur- en ecofilosofische onderwerpen gewijd heeft. In het verleden heeft hij aan verschillende Aardewerk-activiteiten zijn medewerking verleend. Op een beschouwende, maar vaak ook poëtische wijze verwijlt de auteur in velden in de letterlijke zin, maar ook in andere aandachtsvelden die hem nauw aan het hart liggen. Zoals alle boeken van Ton Lemaire, is dit ook weer een echte aanrader.

De hang naar groei en schaalvergroting in alle geledingen van de samenleving heeft niet zelden minder fraaie effecten van kwalitatieve aard teweeggebracht. Kleine boeren bijvoorbeeld zijn een rariteit geworden. Herhaaldelijk weerklinkt de mantra dat om zich economisch staande te houden, landbouw op grote schaal een noodzaak zou zijn. Thierry Jaccaud presenteert in zijn bijdrage twee groentetelers, een in de Verenigde Staten van Amerika, een tweede in Frankrijk, om onder de aandacht te brengen dat productiviteit perfect kan samengaan met kleinschaligheid.

Wat leren de onterende omstandigheden waarin de mens dieren in de intensieve veeteelt noodzaakt te leven, over diens eigen geestelijke ontwikkeling? Marieke de Vrij schetst een treffend beeld over de wisselwerking tussen mens en dier in het volgende artikel.

Gerbert Bakx peilt vervolgens naar de positieve dimensie van bewustwording die in crisisverschijnselen als mogelijkheid besloten ligt.

Wij sluiten deze editie van de Aarde-Werk-Brief af met een overweging van Lewis Mumford over wat ons ter harte zou mogen gaan voor zover wij de aarde terug bewoonbaar willen maken.

Aardewerk bereikte het droevig bericht van het overlijden van Martise de Waart op 9 januari 2014. Begin 2013 was zij tot de redactie van de Aarde-Werk-Brief toegetreden. Wij willen haar gedenken door, zoals zij, ons op een positieve wijze in te zetten voor al wie zich met het ecologische gedachtegoed verbonden weet.

Intussen hebben wij Greet Heylen bereid gevonden de redactie te versterken. Zij ‘draaide’ al enige tijd mee in andere activiteiten van Aardewerk. Wij vertrouwen erop dat zij met haar enthousiasme en ervaring in de ecologische praktijk een waardevolle bijdrage kan leveren voor ons tijdschrift.

Wij wensen u graag inspirerende momenten bij de lectuur van deze nieuwe uitgave van de Aarde-Werk-Brief.

Namens de Redactie,

Paul Haerden

Hoofdredacteur

April 2014