In het kader van de fora voorgesteld door het Festival des Musiques sacrées du Monde dat in juni 2012 in de stad Fès in Marokko gehouden werd, komt de filosoof en altermondialistisch essayist Patrick Viveret voor Le Monde des Religions, in een interview met Marine Chanel, terug op het onderwerp dat op 12 juni 2012 in het museum Batha besproken werd: “Financiële crisis of beschavingscrisis?”

Marine Chanel: U analyseert de financiële crisis als een geloofscrisis, waarom?

Patrick Viveret: Ik vertrek van het feit dat ‘financiën’ etymologisch verwijst naar fides, dit wil zeggen ‘vertrouwen’ maar ook ‘geloof’. Welnu, de grote financiële crisis die wij tegenwoordig kennen, is een vertrouwenscrisis (van de banken onder elkaar, namelijk), maar eveneens een geloofscrisis. We hebben geen geloof meer in de elementen die aan de basis lagen van de beleidsvormen waarop de dominante economie berust, geïnitieerd een dertig jaar geleden door Reagan en Thatcher: het geloof in de efficiënte markt, in het beleid van deregulering, in de voorspoedige mondialisering …Men kan spreken van een fenomeen van ‘ecoligie’: de economie heeft in onze samenlevingen het statuut van religie, met zijn verzamelingen van overtuigingen en zijn dogma’s. Maar deze sokkel van geloof wordt vandaag fundamenteel in vraag gesteld: de financiële crisis is een religieuze crisis geworden.

Marine Chanel: Als het over een collectief economisch ‘geloof’ gaat, hoe dit hervormen?

Patrick Viveret: Een geloof verbindt zowel angsten als verwachtingen die herbevraagd moeten worden. Nemen we een historisch voorbeeld: tegenover de kracht van de natuur meenden de Maya’s dat de zon een god was. Een van de manieren die zij hadden om te antwoorden op de vrees dat de zon zou verdwijnen, bestond erin de toorn van de vergoddelijkte zon te temperen door hem mensenoffers te brengen. Onze reacties ten overstaan van de economische crisis zijn vergelijkbaar: ook wij, wij zijn bezig met de offers te intensiveren uit angst voor de drift van de financiële markten. Wij maken zonder ophouden nieuwe offers door het ene bezuinigingsprogramma op het andere bezuinigingsprogramma voort te zetten teneinde de markten gerust te stellen. Maar deze offers werken net zo min als ten tijde van de Maya’s…Men moet dus de emotionele functies identificeren die dit geloof vervult, en de positieve functies onderscheiden van de destructieve, om vervolgens ons gedachtegoed te kunnen deblokkeren.

Marine Chanel: Welke dient, volgens u, de plaats van de spiritualiteit te zijn in de altermondialiseringsbeweging?

Patrick Viveret: De groei van het spirituele verlangen is een goed bewijs van de mogelijkheid om uit binaire logica’s te stappen, zoals deze die het communistisch bureaucratisme als enig alternatief voor het ultrakapitalisme voorstelt. Men is niet veroordeeld om alleen tot twee te tellen. Men moet eraan werken om de combinatie van het beste uit de systemen van de Moderniteit (vrijheid, autonomie) met het beste uit de traditionele systemen (vertrouwen, maatschappelijke verbondenheid) te bedenken. Men kan perfect een spiritueel verlangen in een seculiere ruimte hebben: de godsdiensten zijn geen eigenaars van de zinvragen.

Patrick Viveret/ Marine Chanel

Patrick Viveret studeerde filosofie en promoveerde aan het Institut d’études politiques de Paris. Zijn aandacht gaat in het bijzonder naar nieuwe vormen van verhouding met de overheid en economische en maatschappelijke veranderingsprocessen samengevat in de begrippen ‘sobriété heureuse’ en “politiques publiques de mieux-être”. Vanaf de jaren 1960 was hij actief in sociale en altermondialistische bewegingen en vanuit deze inspiratie was hij hoofdredacteur van achtereenvolgens de tijdschriften Faire, Intervention en Transversales Science Culture.

In opdracht van de Franse regering werd hij in 1990 aangesteld als raadgeverreferendaris bij de Cour des comptes met als opdracht openbare beleidsvormen door te lichten. Vanuit een resoluut optimisme ziet hij in de hedendaagse crises de mogelijkheid aanwezig om een tijd van ‘sobriété heureuse’ te creëren met als basis het beste wat de mensheid in de geschiedenis gerealiseerd heeft en in dialoog der culturen. Momenteel levert hij regelmatig bijdragen voor Le Monde diplomatique. In 2012 was hij, samen met o.a. Stéphane Hessel, medeoprichter van het burgerforum ‘Roosevelt 2012’ met als opzet de huidige systeemcrisis en hervormingen op economisch, maatschappelijk en ecologisch vlak te analyseren. Tot zijn boekpublicaties behoren o.a. Attention Illich (1976), Reconsidérer la richesse (2002), Vers une sobriété heureuse. Du bon usage de la fin des temps modernes (2009)  en La Cause Humaine. Du bon usage de la fin d’un monde (2012). Als coauteur werkte hij met o.a. Serge Latouche mede aan het boek De la convivialité. Dialogues sur la société conviviale à venir (2011).

Marine Chanel levert journalistieke bijdragen voor Le Monde

 Vertaling uit het Frans: Paul Haerden