Redactioneel voorwoord – Paul Haerden (winter 2013)

Redactioneel voorwoord – Paul Haerden (winter 2013)

Beste lezer(es),

Beste Aardewerk(st)er,

Januari is de maand van wensen en voornemens voor de toekomst. Inzake klimaat zijn de verwachtingen eerder somber, de plannen in uitvoering voor mildering van de effecten van de verwachte klimaatveranderingen zijn minstens precair en ontoereikend te noemen. In mei 2012 publiceerde de Club van Rome een nieuw rapport onder de titel 2052. A Global Forecast for the Next Forty Years en geschreven door Jorgen Randers, vermaard Noors klimatoloog, die ook medegewerkt had aan het eerste in 1971 verschenen rapport The Limits to Growth. Een gelegenheid om terug te blikken op dit eerste verslag biedt ons Frank Uekötter in de eerste bijdrage waarmede de jaargang 2013 van de Aarde-Werk-Brief opent. Vooral de ambivalente receptie van The Limits to Growth en welke vorm van oriëntatie we van prognoses kunnen verwachten, komen hierin aan bod. Het artikel biedt stof ter illustratie van de complexiteit van probleemstellingen waarbij met dwarsverbanden best rekening gehouden wordt, ook betreffende klimaat en energie. Met de inspiratie van Nietzsche’s gezegde “Ich bin eine Nuance” lijkt het niet onverstandig voor ogen te houden dat slechts in nuanceringen van standpunten een kiem van breder begrip en mogelijke progressie te vinden is.

Sedert de politieke ontwikkelingen van 1989 in Europa ontstond het wijd verspreide idee dat het marxisme een afgedane zaak was en niets anders overbleef dan het neoliberale denken te omarmen op economisch, maatschappelijk en politiek vlak. Ook nu, na enkele jaren ervaring met de crisis in de financiële wereld en andere excessen van het kapitalisme, komt de teneur van het overheersende discours erop neer dat, mits de scherpe kantjes wat afgezwakt worden, het systeem zelf fundamenteel niet aan verandering toe is. Zeggen dat het marxisme hoe dan ook niets meer te bieden heeft en verder geen valabel alternatief zou bestaan, is dit niet wat al te kort door de bocht? Zich houden aan de status quo doet minstens afbreuk aan de creatieve mogelijkheden die in de mens aanwezig zijn. Ten aanzien van het marxisme geldt principieel hetzelfde wat bijvoorbeeld over het christendom gezegd kan worden. Als het juist is dat de betekenis van de wijsheidsleer van de Nazareeër niet ten volle afgewogen kan worden aan de leerstellingen en praktijken die tot uitdrukking gekomen zijn in de kerken die op het constantijnse christendom teruggaan, geldt voor het ideeëngoed van Karl Marx in gelijke mate dat het niet begrepen en geëvalueerd kan worden op grond van de verknechtende communistische varianten in landen zoals de Sovjet-Unie en China, die eerder een vorm van staatskapitalisme vertegenwoordigen. Vandaar een goede oefening om terug te keren ad fontes. Wat heeft Marx werkelijk gezegd? Vervolgens, in welke mate kunnen we ons nog door zijn gedachten laten inspireren? Ludo Abicht geeft een eerste aanzet tot het herdenken van de inzichten van Marx in het tweede artikel dat u zult lezen.

In een kort vraaggesprek dat hierop volgt, geeft Patrick Viveret aan hoe de obsessie voor het financiële een haast godsdienstige status in onze samenleving bereikt heeft. In het groeiend spirituele bewustzijn ontwaart hij de mogelijkheid uit te stijgen boven een denken in termen van binaire tegenstellingen, zoals ultrakapitalisme versus bureaucratisch communisme. Oefeningen om aan de eigen tijd gestalte te geven sluiten idealiter mede in de diverse verworvenheden die ons uit de traditie aangereikt worden.

Alina Salomon brengt ons vervolgens een verslag van het weekeinde waarmede de vernieuwde opleiding ‘Ecologische Filosofie en Politiek’ van Aardewerk in oktober 2012 van start ging. Tijdens deze driedaagse werd een beeld geschetst van de ecologische, sociale en economisch-financiële crises, de verwevenheid van de crisisverschijnselen en de effecten ervan op de menselijke existentie.

Recente onderzoeken naar de technische deugdelijkheid en veiligheid van kerncentrales in België hebben opnieuw tot commotie geleid. Ondanks de lering uit de ramp van Fukushima neemt men het kennelijk toch niet zo nauw met mankementen, zelfs niet met lekken in het Maaswater. Met een overzicht van de gerapporteerde vaststellingen sedert de ingebruikname van de centrales in Doel en Tihange, enkele decennia geleden, geven Lieve De Kinder en  Willem Van den Panhuysen ons een helder relaas van de toch wel merkwaardige politiek van het betrokken energieconcern en de toezichthoudende overheidsorganen.

Naar aanleiding van de Global Soil Week, die einde 2012 in Berlijn plaats vond, attendeert Christiane Grefe in haar bijdrage op de roekeloze omgang met de kwetsbare aardbodem, die samen met de atmosfeer, bepalend is voor het voortbestaan van het leven op deze planeet. Maar ook hier blijken klimaat en sociaaleconomische verhoudingen in elkaar te grijpen.

‘Groen’ heeft verschillende schakeringen en Evelien Matthijssen laat ons in haar artikel kennis maken met wat een diepgroene levensstijl in de praktijk zoal kan inhouden. In tegenstelling tot wat gewoonlijk gedacht wordt, leidt vrijwillige versobering niet tot een armzalig bestaan, maar schept zij juist ruimte voor een hogere levenskwaliteit en zaken die ertoe doen in het leven.

We sluiten deze Aarde-Werk-Brief af met een overweging van Albert Einstein. Dat hij een eminent natuurkundige was, is ten genoegen geweten. Minder bekend zijn de beschouwingen die hij wijdde, in persberichten, dagboeken en correspondentie, aan een gevarieerd aantal onderwerpen van maatschappelijke, filosofische en religieuze aard en die later voor een deel gebundeld werden, o.a. in Ideas and Opinions. Het hier opgenomen citaat is een uitnodiging om stappen te zetten buiten de eigen sterk omkaderde visie op de werkelijkheid en het kringetje van deze denkbeelden te doorbreken om zo toegang te krijgen tot de diepte en schoonheid van de levensstroom en ons te bevrijden van de illusies gecreëerd door egogerichtheid en de daarvan afgeleide vormen van denken in termen van grenzen.

Alvast veel leesgenot bij de aangeboden teksten en indachtig Anne Franks woorden: “Wat geweldig dat niemand ook maar één moment hoeft te wachten met het verbeteren van de wereld”, wensen we je een geïnspireerd en grensverleggend nieuw jaar 2013.

 

Mede namens de Aardewerkploeg,

Paul Haerden

Redacteur

Januari 2013