“Soms ontdek je bij jezelf de gedachte dat we ons op één of andere manier zullen redden. Tom Murphy drukt ons met de neus op de feiten: er zijn ijzeren wetmatigheden waaraan je niet voorbij kunt.”

Centraal staat Tom Murphy, een natuurkundige die verbonden is aan de Universiteit van Californië. In het verleden werkte hij mee aan projecten rond ruimtewetenschap. Naast zijn academische werkzaamheden is Murphy bij collapsniks bekend vanwege zijn blog Do The Math, waar hij kwesties als energieproductie, klimaatverandering en economische groei vanuit het perspectief van een astrofysicus belicht. Hij was mede-oprichter van het Planetary Limits Academic Network, gericht op het verbinden van wetenschappers die bezorgd zijn over de diepgaande systemische uitdagingen waarmee de mensheid wordt geconfronteerd. In 2021 publiceerde hij over dit onderwerp het boek Energy And Human Ambitions on a Finite Planet. Deze keer heeft de beestenboel van Aardewerk het dus over Tom Murphy.

Eerste Minuut
Vuurvlieg: Een punt dat op mij een zéér grote indruk heeft achtergelaten, staat in Tom Murphy’s blogpost A Climate Love Story. Waar hij begint met het schetsen van een utopie. Stel dat het lukt om in 2050 die transitie te kunnen maken. Er is geen fossiele brandstof meer. Geen uitstoot. En joepie: we hebben evenveel energie of zelfs nog meer. Wat gaan we met die energie doen? 
Wat we nu doen is één grote ravage aanrichten. Wat erop wijst dat het klimaatprobleem niet het kernprobleem is. Hoe dringend zich dat ook aan ons presenteert. Het probleem dat hij schetst is dat wij een onvoorstelbare roofbouw bedrijven. En dat zal aan zijn einde komen, hoe dan ook. 
Tom Murphy zegt daarover: je moet gewoon de rekensom maken. Het energieverbruik stijgt elk jaar met 2 procent. Het is wiskundig niet mogelijk om dat draaiende te houden. Kijk maar naar de hockeystickcurve…
Klapekster: Hij noemt dat vuurwerk. 

Minuut Vijf
Vliegend Hert: (haalt een bundeltje papier boven) Dit vind ik een prachtige titel van één van zijn blogs: Can Modernity Last?. Wie durft die vraag nog met een volmondige ja te beantwoorden? 
Bever: Hm, hangt van je perspectief af. 
Salamander: En van hoe je het begrip invult. Dat is net waar alle ideologische stromingen een verschillend antwoord op willen geven. 
Vliegend Hert: Hij spreekt in schalen van millennia. 

Minuut Tien
Salamander: Dat is een ander groot probleem: kortetermijnpolitiek versus langetermijnpolitiek. 
Klapekster: Het fundamenteel probleem is dat onze horizon vaak samenvalt met onze geboorte. Wat is bijvoorbeeld natuur? Dat is de natuur die ik ken. Wij hebben nooit gezien hoe de lucht verduisterd wordt door een vlucht trekduiven, of hoe bizons dagenlang voorbij trekken. Ons perspectief wordt steeds kleiner. 
Salamander: Draagt onze politiek systeem bij aan het kortetermijndenken? 
Klapekster: Politiek heeft een horizon die niet verder reikt dan de duur van de legislatuur. Die van de bedrijfswereld: tot aan de volgende aandeelhoudersvergadering. Onze maatschappij draait op korte termijn. Maar denken in termen van de duur van een mensenleven is ontoereikend. Je ziet het in Tom Murphy’s grafieken: 10.000 jaar is zo voorbij. Hij schrijft ergens: breng iemand uit 1960 naar onze tijd en die zal nog behoorlijk kunnen volgen. Breng iemand van 1900 naar het jaar 1960 en die wordt van zijn sokken geblazen. 
Vliegend Hert: Politiek en bedrijfsleven schuiven twee data steeds naar voren: 2030 en 2050. De Europese Commissie wil tegen dan een klimaatneutrale economie tot stand brengen.
Klapekster: Schuiven is een goed woord. 

Minuut Vijftien
Vuurvlieg: De teneur is hier toch: behouden wat we hebben. 
Salamander: Voor diegenen die nu al hebben. Daar zit heel wat hypocrisie achter. 
Vuurvlieg: De slogan van N-VA luidt: Vlaamse welvaart. Dus, behouden wat we hebben en de sukkelaars moeten bijbenen. 
Salamander: Het is net dat discours dat ervoor zorgt dat kinderen vandaag de dag het niet beter zullen hebben dan hun ouders. De levensstandaard is terug naar beneden aan het gaan. Dat heeft te maken met de afbouw van de welvaartsstaat. Het is een discours dat zichzelf retorisch ondermijnt. 
Vuurvlieg: Discours? Het is niet eens reflectief. Het utopische is al verdwenen. Het gaat over: behouden wat we hebben. Ik moet bekennen dat het indruk op mij heeft gemaakt. Soms ontdek je bij jezelf de gedachte dat we ons op één of andere manier zullen redden. Tom Murphy drukt ons met de neus op de feiten: dit is de werkelijkheid, dit is de fysica. Wij zijn goed in fantaseren, maar het moet passen in de physikalische werkelijkheid. Er zijn ijzeren wetmatigheden waaraan je niet voorbij kunt. 

Minuut Twintig
Vliegend Hert: Al die geleerde mensen die nu de verantwoordelijkheid hebben: nemen die zelf de energietransitie nog serieus? 
Salamander: Je moet dat sociologisch benaderen en de politieke cultuur in rekening brengen. De manier waarop het spel van geïnstitutionaliseerde strijd en compromissen wordt gespeeld, is onderhevig aan politieke cultuur. 
Vuurvlieg: Het probleem van Tom Murphy is dat zijn teksten geen enkele aanzet geven tot een wat nu?. Je kan de schouders laten hangen omdat alles toch verloren is. Of je moet je richten op wat haalbaar is. En dan verleg je hier en daar een steentje. Het is een gigantische opdracht om iets te veranderen, kijk maar naar mobiliteit. Ons bestel is ondertussen zo ingewikkeld geworden. Als de economische groei stilvalt worden we meteen met enorme problemen geconfronteerd. In Duitsland rijdt geen enkele trein meer op tijd omdat de economie niet meer in topvorm is. 
Bever: Dat heeft met besparingen te maken. Dat is politiek. 
Vuurvlieg: Het geld komt uit de belastingen en dat vergt een goed draaiende economie. 

Minuut Vijfentwintig
Klapekster: We zitten ook in een juridisch moeras. De luchthaven van Schiphol hoeft het aantal vluchten niet af te bouwen nadat enkele luchtvaartmaatschappijen naar de rechter stapten. We hangen vast aan allerlei overeenkomsten die ooit werden gesloten. Het is een lock-in. 
Vuurvlieg: Dat is het juiste woord: het is een grote lock-in. En dus gaat dat wel naar zijn collapse toe. Er is een stroming van zogenaamde accelerationisten, de versnellers, die zeggen: alle remmen los. Pomp maar CO₂ in de lucht, drijf de economie op zodat we sneller op het punt komen dat het in elkaar klapt. Dan zullen er nieuwe mogelijkheden ontstaan en kan die lock-in worden doorbroken. Hoe crazy kan je zijn? (lacht)
Klapekster: Toch is het jammer dat de financiële crisis van 2008 werd opgelost. 
Vuurvlieg: Ook met covid. Als er binnen nu en een paar jaar nog eens zo’n pandemie uitbreekt: dat gaan we niet meer aankunnen. Ons systeem is verzwakt, uitgebloed. De middelen zijn weg. Dat is de destabilisering. Dan moet er iets gebeuren, dan gaat er iets gebeuren. 

Minuut Dertig
Vliegend Hert: Wat gaat er dan gebeuren?
Klapekster: Toen ik de teksten van Tom Murphy las, dacht ik: ik had het vaccin eigenlijk niet moeten halen. Dankzij de vaccinatie is het niet erger geworden dan het is. De impact had zwaarder kunnen zijn.
Vliegend Hert: Ik ben hier wel graag, he. (lacht)
Vuurvlieg: Ik zag in de boekhandel het boek Apocalypsofie van Lisa Doeland. Kennen jullie haar? 
Salamander: Ik ben niet haar grootste fan, maar voor Aardewerk kan het wel een verrijking zijn. Ze werpt een kritische blik op al te gemakkelijk gemaakte beloftes als duurzaamheid. In het huidige klimaat van politieke instabiliteit, populisme en rechtse leiders is dat een gevaarlijke oefening. 

Minuut Vijfendertig
Vuurvlieg: Het punt dat Tom Murphy maakt, daar valt geen speld tussen te krijgen. Hoe moet je je verhouden? Denk je in termen van een gebrek aan verbeelding? Dan krijg je van die rare types als de accelerationisten. 
Salamander: Zij gaan uit van de verkeerde premisses wat tot verkeerde aannames leidt. Mijn punt is dat het accelerationisme voorkomt uit gesitueerdheid. Zij komen voort uit een bepaalde cultuur, net zoals bijvoorbeeld de mensen in Silicon Valley die met technologie bezig zijn. Die komen dus ook sneller met technologische oplossingen aanzetten. 
Vuurvlieg: Dat zou kunnen. Maar je hebt daarin een rechtse vleugel en een linkse vleugel. Het zijn toch vooral linkse mensen die tegen dit soort van analyses aankijken. En wat me helemaal verbaasd is dat iemand als Slavoj Žižek, een populaire linkse filosoof, daar ook een beetje tegen aan leunt. Die heeft aanbevolen om op Trump te kiezen. Vanuit het perspectief om voldoende instabiliteit te creëren. Het toont aan hoe wanhopig dat wij zijn. Als je Tom Murphy leest, heb je nog weinig zin om te gaan betogen voor het klimaat. Integendeel…

Minuut Veertig
Klapekster: Ik denk dat het zin heeft om op datzelfde nageltje te blijven kloppen. Al is het maar om jezelf recht te houden. Of om het thema op tafel te leggen. Het gaat niet de wereld redden, dat is duidelijk. 
Salamander: Je moet aan de slag gaan met je verbeelding en creativiteit om constant nieuwe manieren te vinden om op dat nageltje te blijven kloppen. 
Vuurvlieg: Het is het foute nageltje! Het bevestigt de voorstelling die nu zo breed wordt gedragen: “als we het klimaatprobleem oplossen, dan kunnen we voort”. 
Salamander: Dat moet dan de interne groene strijd zijn. 
Vuurvlieg: Het bevestigt naar de buitenwereld toe de algemene en waarschijnlijk gepushte opvatting dat het probleem is opgelost met het aan banden leggen van CO₂-uitstoot van. Monbiot maakte dat punt. Op de klimaatconferentie werd met geen woord gesproken over de vleesconsumptie. 
Klapekster: Dat verbaast me. Vlees is toch het laaghangende fruit. 
Vuurvlieg: Je hoort niks over de impact van hernieuwbare energie. Ze trekken het laatste restje wilde natuur in om die vol te leggen met zonnepanelen. Dat is een ramp voor het natuurbehoud. Het houdt het bestaande model van productie en consumptie in stand.

Minuut Vijftig
Salamander: Ik heb moeite met heel wat dingen die ik hier vandaag gehoord heb omdat ze fatalistisch klinken. Er is nog een andere mogelijkheid: de verbeelding in werking doen treden. Om bepaalde onderwerpen uit de taboesfeer te halen. Dat is nooit makkelijk en je wordt er niet populair mee, maar dat is geen reden om het niet te doen. Dat heeft ook te maken met de sociale tipping point waarover Monbiot het heeft. Als we spreken over vleesconsumptie of klimaatdiscussie… het verhaal is nog niet af. 
Vuurvlieg: (zucht)
Salamander: Er wordt veel werk gedaan door zoveel verschillende groepen om een ecologisch bewustzijn tot stand te brengen. Niemand kan zeggen waar de tipping points zitten, als ze er al zijn. Het is een open verhaal en dat is voor mij de reden, hoe moeilijk het soms ook is, om daarvoor te blijven strijden. 
Klapekster: (knikt instemmend)
Salamander: Dat is mijn bescheiden mening. Eén van de grootste struikelblokken wordt in de literatuur het demobilisatie-vraagstuk genoemd. Het feit dat er nog weinig politieke interesse is – deels terecht omwille van hoe politici zich individueel en collectief gedragen. De manier waarop je dat terug kunt mobiliseren, daar zitten voor mij de sleutels – ook al is het nog te algemeen, want dat wordt zowel door links als door rechts gezegd. Dus daar moet je je verhaal rond bouwen. Wat je niet moet doen is op voorhand die demobilisatie reproduceren en in de hand werken. Daar creëer je alleen maar depressieve mensen mee. 
Klapekster: Dat zit ergens in het verhaal van Tom Murphy, als je het omdraait. Hij zegt in A Climate Love Story: als we alle energie zouden hebben die we willen, dan zou dat een absolute ramp zijn want dan gaat alles kapot. Je kan dat ook omdraaien: hetgeen dat nodig is, is stoppen met wat we aan het doen zijn. Dat is een culturele shift. Er zijn samenlevingen geweest die op een andere manier functioneren. En daar zit de enige hoop. 

Minuut Vijfenvijftig
Salamander: Interessant is het om te kijken naar de klimaatontkennende Jean-Marie Dedeckers van deze wereld. Die lijken weer wat vaster in het zadel te zitten. Hoe lees je dat? Is dat misschien omdat er een mogelijk tipping point achter schuilt? Dat soort figuren zijn de laatste poging om te volharden in een bepaald wereldbeeld. Je weet niet op voorhand waar dat punt ligt. Daarom moet je het een handje helpen. 
Bever: Dat is de plaats van feiten en waarheden. 
Salamander: Er is een onzalig huwelijk ontstaan tussen politici en mediamensen. Politici zouden ter verantwoording moeten worden geroepen op een leesbare manier. Nu glijdt het van hen af omdat ze het goed kunnen uitleggen en hun dossiers technisch beheersen. Daardoor verandert er niet veel in de politiek. 
Vuurvlieg: Een substantieel deel van de mensen leeft in een irreële wereld. Men heeft onvoldoende kennis van wetenschap en wiskunde. Dat vergt een zeker intellectueel niveau om daar bij te kunnen. En die bepalen in ons democratisch stelsel – ze hebben misschien niet de meerderheid, maar ze hebben aan 25 of 30 procent van de stemmen genoeg om een enorme druk te zetten. Populisten spiegelen hun een fictie voor van een wereld die er niet meer is. Er is een hunkering naar de goede oude tijd. Zo goed was die eigenlijk niet, maar goed… 
Salamander: Die hunkering steekt de kop op wanneer er geen zinnig alternatief wordt aangeboden. 

Hoewel de tijd nog niet is aangebroken om terug te keren uit het Afrotropisch gebied, weerklinkt hier toch de aloude roep van de koekoek. Het sein om onze 60 Minuten af te klokken.