Carola Rackete¹ is een Duitse, jonge, zelfbewuste, actieve burger met een overtuiging en zin voor verantwoordelijkheid. Zij kwam in juni van vorig jaar in de stroom van het wereldnieuws. Als ingevallen kapitein van de reddingsboot Sea-Watch 3. Eén van de schepen waarmee de NGO Sea-Watch noodhulp biedt aan bootvluchtelingen in de Middellandse Zee. De NGO vormde zich na de humanitaire catastrofe met duizenden doden in de Middellandse Zee in 2014. Ze ijvert voor het openstellen van legale migratiewegen en onderneemt intussen reddingsacties.² Ze bestaat voornamelijk uit vrijwilligers en wordt integraal gefinancierd door giften.³

De bemanning van Sea-Watch, een 20tal voornamelijk vrijwilligers, had in juni 2019 enkele tientallen bootvluchtelingen opgevist in de Middellandse Zee voor de Libische kust. Het schip voer naar de enige veilige haven in Lampedusa en wachtte twee weken in internationale wateren op een toelating van de Italiaanse overheid om aan te meren. Tevergeefs. Omdat intussen een sanitaire noodtoestand op het schip moest worden afgeroepen, besliste de bemanning bij monde van hun kapitein om de haven in Lampedusa binnen te varen. De Italiaanse douane slaagde er niet in dat te verhinderen. Carola Rackete werd aangehouden door de Italiaanse grenspolitie. Ze werd ervan beschuldigd het nieuw Italiaans havenverbod voor civiele reddingsboten te hebben miskend. Het schip werd door het Italiaanse openbaar ministerie meteen aan de ketting gelegd. Na twee dagen werd Carole Rackete door de Italiaanse onderzoeksrechter vrijgelaten. De onderzoeksrechter meende dat Libië en Tunesië geen veilige havens zijn. De haven in Lampedusa binnenvaren vond de onderzoeksrechter gerechtvaardigd door de noodtoestand op het schip. Op initiatief van de NGO hief de Italiaanse burgerlijke rechter in december 2019 het beslag op de reddingsboot op. Het strafonderzoek tegen Carole Rackete zelf is niet afgesloten. Zij kan nog steeds vervolgd worden. Zij zal zich dan voor de Italiaanse strafrechter moeten verantwoorden. Carole Rackete verwierf door dit voorval een heldenstatus. Voor sommigen althans. Ongevraagd trouwens, schrijft ze. Anderen zetten haar weg als een crimineel. Onterecht, vindt ze. Terecht.

Carola Rackete schreef met Anne Weiss⁴ naar aanleiding van deze reddingsoperatie van de NGO Sea-Watch het boek Handeln statt Hoffen. Aufruf an die letzte Generation.⁵ Het boek werd intussen vertaald in het Italiaans (Il mondo che vogliamo), Frans (Il est temps d’agir) en Nederlands (Tijd voor actie met de ondertitel Hoe we onze planeet kunnen redden). De opbrengst van het boek gaat naar een NGO die strijdt tegen onder meer de criminalisering van hen die aan mensen in nood hulp bieden.⁶ Het schrijven van dit boek was een meesterzet. De massale aandacht voor haar persoon tracht Carola Rackete samen met Anne Weiss af te leiden naar de boodschap die zij samen met anderen uitdragen: “Tijd voor actie”. En dat lukt ook. Getuige een recente aflevering van het tv-programma “De Nieuwe Wereld” van de EO waarin dit boek centraal staat.⁷

De auteurs dragen het boek op aan de slachtoffers van de burgerlijk gehoorzamen. Het doet onwillekeurig denken aan de beroemde uitspraak van een denkster van het verzet, Hannah Arendt, dat niemand het recht heeft te gehoorzamen. We moeten volgens haar zelf denken, “ohne Geländer”. Die uitspraak is het Italië van vandaag niet onbekend. Getuige de Zuidtiroolse stad Bolzano waar de fascistische architectuur van de dertiger jaren van de vorige eeuw haar stempel nog steeds drukt. Zo is er een kolossaal reliëf van Hans Piffrader met Mussolini op zijn paard dat één van de stadskantoren, het Casa del Fascio, (ont)siert en voorbijgangers oproept om “te geloven, te gehoorzamen en te vechten”. Op initiatief van de stad werd het reliëf in 2017 in zijn historische context geplaatst. Op het reliëf wordt nu de beroemde uitspraak van Hannah Arendt in drie talen geprojecteerd.⁸ De les van Hannah Arendt? Er kunnen omstandigheden zijn die ons dwingen om ons te verzetten of om niet mee te doen aan iets. Morele verontwaardiging volstaat dan niet. De zorg om de wereld (“amor mundi”) dwingt ons tot politiek handelen en, ja, in tijden van crisis zelfs tot verzet. Geweldloos dan. Burgerlijke ongehoorzaamheid, zoals Hannah Arendt dat heeft begrepen, is daar een vorm van. De reddingsoperatie van de Sea-Watch 3 in juni 2019 is hiervan een fraai voorbeeld. De bemanning van de reddingsboot heeft, toen alle legale wegen vruchteloos bleken te zijn om mensen in nood te helpen, geweldloos in groep en alle openheid het nationale havenverbod geschonden omdat het strijdig is met een hogere internationale rechtsregel (UN-Verdrag inzake het zeerecht, artikel 98).

De auteurs grijpen de massale media-aandacht voor het incident met de Italiaanse autoriteiten aan om dit boek te schrijven en de lezers ervan te overtuigen dat deze daad van burgerlijke ongehoorzaamheid niet mag gezien worden in het kader van een vluchtelingencrisis. Die is er voor hen niet zonder de ecologische en klimatologische rampspoed die zich voltrekt. Deze catastrofe is er voor hen ook niet zonder het credo van de eindeloze groei van en de excessieve consumptie in de geïndustrialiseerde, kapitalistische wereld. Hun analyse is gesteund op wetenschap die zij voor zich laten spreken. Ze bepleiten met kracht een radicale systeemverandering. Opdat iedereen daaraan deel zou hebben, omarmen ze de deliberatieve democratie. Verzet en creativiteit zijn de middelen om het onheil te keren dat we onszelf en alle anderen aandoen. De auteurs besluiten dat burgerlijke gehoorzaamheid het probleem is. Niet burgerlijke ongehoorzaamheid. Een meer Arendtse opvatting van de mensenwereld, is moeilijk. De grote, eigen verdienste van deze auteurs is dat hun essay de mensenwereld overstijgt. Ze staan met hun voeten in de aarde. Voor hen wie tijd ontbreekt om nog een “klimaatboek” te lezen, is er de indrukmakende TEDx talk “save trees and refugees” van Carola Rackete.⁹

1 https://en.wikipedia.org/wiki/Carola_Rackete

2 https://sea-watch.org

3 Over de financiering van Sea-Watch 4: https://www.united4rescue.com

4 https://de.wikipedia.org/wiki/Anne_Weiss

5 https://www.youtube.com/watch?v=179qAjvFAVw

6 Het gaat om de NGO “borderline-europe – Menschenrechte ohne Grenzen e.V.” (https://www.borderline-europe.de)

7 https://www.npostart.nl/index.php/de-nieuwe-wereld/07-12-2020/VPWON_1324758

8 https://en.wikipedia.org/wiki/Casa_del_Fascio_(Bolzano)

9 https://www.ted.com/talks/carola_rackete_save_trees_and_refugees