In de vorige Aardewerkbrieven informeerden we onze lezers over een kleine en symbolische activiteit in het verlengde van de Klimaatzaak-bomenactie. Deze beschermde bomen, althans een selectie, lieten we deelnemen aan de wedstrijd Boom van het jaar georganiseerd door Fonds Baillet Latour. We presenteerden de bomen de 4 bomen die we als kandidaat inschreven. De door Aardewerk voorgestelde bomen werden niet genomineerd en de keuze viel in 2020 op de vierstammige kastanjeboom aan de Menenpoort in Ieper. We wilden de winnaar graag het woord geven en dit gebeurt door de pen van Lieven Stubbe, promotor en beschermer van deze boom met de naam ‘Vierstammige Overlever’.

Na een publieke bevraging in juni 2020, stelde de stad Ieper een monumentale vierstammige (tamme) kastanje nabij de Menenpoort voor als haar kandidaat voor deze verkiezing. De Ieperse kandidaat werd verkozen tot West-Vlaamse Boom van het Jaar 2020. De keuze van de jury werd, naast de monumentaliteit, de ecologie en het voorkomen van de kandidaat-boom, vooral bepaald door het ‘levensverhaal’, de standplaats en de lokale betekenis van de boom.

Het publiek kon vanaf 15 september tot 12 oktober 2020 zijn stem uitbrengen en kiezen voor één van de vijf provinciale laureaten, via de website van de wedstrijd‘Boom van het Jaar 2020’. Op 15 oktober maakte het secretariaat van de wedstrijd bekend dat de Ieperse kandidaat de publieke stemronde met duidelijke voorsprong gewonnen had: de ‘Vierstammige Overlever’, werd de Belgische Boom van het Jaar 2020. Op naar de Europese stemronde!

De laureaat-boom krijgt een prijs ter waarde van €2.500 (ten voordele van de boom zelf: boomverzorging, standplaatsverbetering, infodragers, publiek onthaal) en mag in 2021 ons land vertegenwoordigen bij de verkiezing ‘European Tree of the Year’

Ieperse overlever van twee wereldoorlogen

De Vierstammige Overlever is nauw verbonden met de geschiedenis van de Ieperse stadsvesting. In 1853 schafte de Belgische regering de militaire functie van het uitgebreide vestingcomplex rond Ieper voorgoed af. In de volgende jaren mocht de Brusselse landschapsarchitect Louis Fuchs het groenblauwe vestinglandschap omvormen en herinrichten als een publiek wandelpark.

In die periode, tussen 1855 en 1860, werd de tamme kastanje (Castanea sativa), samen met andere (kastanje)bomen, aangeplant in de ‘Avenue des Châtaigniers’ of Kastanjedreef.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog, vanaf eind oktober 1914 tot eind september 1918, werd de stad Ieper dagelijks bestookt door Duitse troepen. De Duitse stellingen bevonden zich op verschillende hooggelegen plaatsen op amper 4 km van de stad. Ieper werd totaal verwoest.

Letterlijk alle boomstammen in en om Ieper, dus ook op de vestingwallen, waren door de oorlog vernield of zeer zwaar beschadigd. Van een aantal bomen overleefde het wortelstelsel de bijna vier jaren van aanhoudende beschieting. Uit hun stamvoet konden takken tot nieuwe stammen opgroeien. Zo overleefde de kastanjeboom bij de Menenpoort de ‘Grote Oorlog’.

De stadsvestingen werden hersteld vanaf 1920. De stukgeschoten kastanjestam werd netjes afgezaagd, uit de nog levende stamvoet konden spontaan 4 nieuwe zijstammen opgroeien. Merkwaardig is wel dat de jonge zijstammen behouden bleven tijdens de bouwwerken van de nabijgelegen Menenpoort. Gedurende 4 jaar nam de bouwwerf van het Britse oorlogsmonument immers heel veel ruimte in beslag, in een brede straal rond de werf lagen stapels stenen en allerlei bouwmaterialen. Maar de vier stammetjes groeiden dapper door en mochten de Menenpoort flankeren tijdens de internationale inhuldiging op 24 juli 1927.

Amper 13 jaar later brak de Tweede Wereldoorlog uit.

In het bezette België was er overal gebrek aan brandstof. Steenkolen waren schaars, duur en gerantsoeneerd. Bovendien waren de oorlogswinters bijzonder koud. Heel wat Ieperlingen trokken ’s avonds, ‘tussen de klaren en de donker’, naar de vestingen om er de (jonge) bomen tot brandhout te kappen. Het stadsbestuur en de burgerwacht lieten begaan, iedereen had het koud.

De ravage was groot, amper een 30-tal vestingbomen ontsnapte aan de hakbijl. Dat geluk viel vooral die bomen die bomen te beurt die boven op de rand van de steile vestingwal groeien. Die dreigden immers neer te vallen op de huizen die zich dicht tegen de vestingwal aan bevinden. Dat was het geval langs de Kauwekijnstraat, waar ook de vierstammige kastanje groeide. Net als een tiental andere bomen op die helling, bleef de vierstammige kastanje opnieuw gespaard.

Zo wist de vierstammige kastanje te overleven ondanks twee Wereldoorlogen en de grote bouwwerf van de Menenpoort. De boom is bovendien één van de zeer zeldzame ‘overlevers’ uit het oorspronkelijke Ieper van voor 1914. Daarom kreeg deze bijzondere boom de erenaam ‘de Vierstammige Overlever’.

Levend monument op monumentale site

De stamvoet van dit levende monument is nu ongeveer 160 jaar oud en bezit de ronduit spectaculaire omtrek van 9,10 meter. Uit die voet groeiden de vier zijstammen op, ze halen intussen elk een omtrek van 2,60 tot 3,10 meter. Dat wijst er duidelijk op dat de stammen kort na de Eerste Wereldoorlog opgroeiden. Hun gezamenlijke kroon groeit tot ongeveer 22 meter hoog, terwijl de kroonomtrek een buitengewone diameter van 28 tot 30 m haalt. Het bolronde silhouet van de vierstammige boom hoog op de vestingwal, zo dicht bij de Menenpoort, werd een van de meest typerende Ieperse stadszichten.

Haar uitzonderlijke groeiplaats op amper 30 meter van Iepers wereldberoemde oorlogsmonument, de Menenpoort, versterkt de symbolische betekenis van de Vierstammige Overlever. Ze illustreert perfect de overlevingskracht van Ieper, ondanks twee wereldoorlogen. Een levend en bijzonder vitaal monument, dat zonder tegenslagen nog vele decennia kan voortleven!

Stimulans voor de vestingnatuur

De enorme kastanjeboom levert ook een grote meerwaarde op voor de lokale natuur op de stadsvesting. Dankzij een goede bezonning kent de tamme kastanjeboom een uitbundige bloei. De lange, aarvormige bloesems lokken enorm veel insecten, vooral bijen, kevers en vliegen. Naast de honingbij laven ook hommels en wilde (of solitaire) bijtjes als zich aan de overvloedige nectar en stuifmeelpollen in de kastanjebloesems. De tamme kastanje bloeit vanaf einde mei tot begin juli, dus na de bloei van de meeste fruitbomen. Voor veel insecten zijn de kastanjebloesems in die periode dan ook een zeer welkome, zelfs noodzakelijke voedselbron.

Tussen het weelderig gebladerte en op de gegroefde boomschors verbergen zich duizenden spinnetjes, kevers, bladwespjes en andere kriebelbeestjes. Naast heel wat kleine zangvogels, (kool- en pimpelmees, roodborst, tjiftjaf, zwartkop, …) zijn ook boomkruipers, boomklever en zelfs kleine bonte specht er vaste klanten. In de herfst zijn de rijpe kastanjes het lievelingsvoedsel voor gaaien, spechten en eekhoorns, allemaal soorten die in deze stedelijke omgeving een veilig leef- en voedselgebied vinden dankzij het mooi ontwikkelde bomenareaal in dit deel van de stadsvesting.

Bijzonder is wel hoe de ‘Vierstammige Overlever’ dankzij zijn omvang en standplaats de ideale omstandigheden creëert voor een grote kolonie klimopbijtjes (Colletes hederae). Deze zeldzame bijensoort ontdekte de steile, goed bezonde helling tussen de kastanjeboom en de Menenpoort als de perfecte plaats om een van de grootste kolonies van deze soort in Vlaanderen uit te bouwen. Honderden bijtjes graven er op de helling kleine nestgangen uit, waarin de wijfjes elk individueel hun eitjes deponeren, voorzien van een ‘bijenbroodje’ (klompje nectar en stuifmeel) waarmee de larven zich kunnen voeden. Deze zeldzame klimopbijtjes genieten hier van de luwte en de beschutting die de kastanjeboom hen biedt.

Zo is de Vierstammige Overlever zelf ook een bron van leven op de Ieperse vestingen.

Stem voor de Vierstammige Overlever!

Na de verkiezing als Belgische Boom van het Jaar 2020, zal de stad Ieper de kansen van ‘haar’ monumentale vestingboom voor de verkiezing van ‘Europese Boom van het Jaar 2021’ ondersteunen met een uitgebreide campagne. Nabij de boom, boven op de vestinghelling langs de Kauwenijkstraat, komen infoborden die in woord en beeld het levensverhaal van de boom vertellen, via allerlei media zal een zo breed mogelijk publiek worden aangesproken om de Belgische kandidaat te steunen.

De Vierstammige Overlever is de Belgische kandidaat voor de Europese Boom van het jaar 2021. Stubbe roept op om de kastanjeboom te steunen. Wil je eens een kijkje nemen tijdens een wandeling in Ieper. Binnenkort zullen infoborden staan met het levensverhaal van de boom. Wie meer wil weten over de Europese verkiezing, surf naar de website ‘Europese Boom van het Jaar 2021’, daar kan je vlot doorklikken (en dus stemmen) op jouw voorkeursboom.